Ιωάννης Α΄ Δούκας
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Ιωάννης Α' Δούκας (Ελληνικά)
Γέννηση	1240
Χώρα πολιτογράφησης	Δεσποτάτο της Ηπείρου
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μονάρχης στρατιωτικός[1]
Οικογένεια
Τέκνα	Κωνσταντίνος Δούκας Θεόδωρος Άγγελος Ελένη Αγγελίνα Κομνηνή[2] Ελένη Δούκαινα Αγγελίνα
Γονείς	Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας[2]
Αδέλφια	Δημήτριος (Μιχαήλ) Κομνηνός Δούκας ο Κουτρούλης Ελένη Αγγελίνα της Ηπείρου Ιωάννης Δούκας (ετεροθαλής αδελφός από πατέρα)
Οικογένεια	Οίκος των Αγγέλων
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Ιωάννης Α' Δούκας Κομνηνός Άγγελος ή Ιωάννης Α΄ Δούκας (1240 - 1289), ήταν Κυβερνήτης της Θεσσαλίας (1268 - 1289) με έδρα την Υπάτη.

Ο Ιωάννης Α' Δούκας ήταν νόθος (μάλλον ο πρεσβύτερος) υιός του Μιχαήλ Β΄ Αγγέλου δεσπότη της Ηπείρου. Αποκτήθηκε με παλλακίδα, πιθανόν μια ανώνυμη γόνο της οικογένειας των Γαγγρηνών.^[3][4] Το πλήρες του επώνυμο ήταν «Δούκας Κομνηνός Άγγελος», αλλά σχεδόν από όλες τις πηγές αναφέρεται απλά ως «Δούκας». Εξαιτίας αυτού, οι Λατίνοι σύγχρονοί του συνέχεαν το όνομά του με τον τίτλο του, και τον αποκαλούσαν «Δούκα των Νέων Πατρών».^[5] Ο πραγματικός του τίτλος, τον οποίο έλαβε από τον Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο περί το 1272, ήταν αυτός του σεβαστοκράτορα.^[4][6]

Ήδη προ του 1259, ο Ιωάννης είχε νυμφευτεί την όμορφη κόρη του άρχοντα Ταρωνά και ήταν ήδη στρατιωτικός αρχηγός των Βλάχων της περιοχής της Θεσσαλίας («Μεγάλη Βλαχία»). Συμμετείχε στην Μάχη της Πελαγονίας, όπου η αυτομόλησή του στο στρατόπεδο της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα για τον θρίαμβο του στρατηγού Ιωάννη Παλαιολόγου επί των Λατίνων συμμάχων του πατέρα του Μιχαήλ Β'. Παρά την παρασπονδία του αυτή, σύντομα επέστρεψε στο πλευρό του πατέρα του, βοηθώντας τον να εκδιώξει τους Νικαιάτες από την Ήπειρο.

Όταν πέθανε ο Μιχαήλ Β' περί το 1268, οι κτήσεις του διαιρέθηκαν: ο Νικηφόρος Α΄ Κομνηνός Δούκας κράτησε την μητροπολιτική κτήση της καθαυτό Ηπείρου, ενώ ο Ιωάννης Α' κληρονόμησε την Θεσσαλία, με τα εδάφη του να εκτείνονται και στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Φθιώτιδας. Περί το 1272 απέκτησε τον τίτλο του σεβαστοκράτορα, ως υποτελής του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου στα πλαίσια μιας πρόσκαιρης συμμαχίας. Εντούτοις, ο Ιωάννης Α' διαφύλαξε την ανεξαρτησία της Θεσσαλίας και αντιτάχθηκε σφοδρά στις ηγεμονικές διαθέσεις της ανασυσταθείσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Παλαιολόγους.

Το 1273 ή 1274/5 ο Μιχαήλ Η΄ εισέβαλε στην Θεσσαλία και πολιόρκησε το κάστρο των Νέων Πατρών. Ο Ιωάννης Α' κατάφερε να δραπετεύσει την πρώτη νύχτα, ντυμένος με παλιά και σχισμένα ρούχα, κάνοντας τον χωρικό. Έπειτα, κατέφυγε στην Θήβα όπου ζήτησε την βοήθεια του Ιωάννη ντε Λα Ρος, δούκα των Αθηνών, ο οποίος ανταποκρίθηκε, και με την βοήθειά του έδιωξαν τα Βυζαντινά στρατεύματα από την Υπάτη, τα οποία όμως κατά την υποχώρησή τους βοήθησαν στην νίκη των Βυζαντινών κατά των ενωμένων Λατινικών στόλων στην Ναυμαχία της Δημητριάδος που ήταν σε εξέλιξη στην περιοχή του σημερινού Βόλου.

Ο Ιωάννης Α' έδωσε την κόρη του Ελένη Αγγελίνα για σύζυγο στον αδελφό του Ιωάννη, Γουλιέλμο ντε Λα Ρος και ως προίκα τέσσερα κάστρα.

Ο Μιχαήλ Η' εισέβαλε άλλες δύο φορές στην Θεσσαλία, χωρίς να καταφέρει να νικήσει τον αντίπαλό του. Ο Ιωάννης Α' απεβίωσε το 1289 και ετάφη στη Μονή της Θεοτόκου των Μεγάλων Πυλών, που είχε χτίσει ο ίδιος λίγα χρόνια πριν^[7].

Ο Ιωάννης Α' Δούκας ήταν νυμφευμένος με την κόρη του Ταρωνά, ενός τοπικού άρχοντα των Βλάχων. Θεωρείται πιθανό ότι ο γάμος αυτός έγινε με σκοπιμότητα να ενισχύσει τις σχέσεις του Ιωάννη με την τοπική κοινωνία των Βλάχων. Με τη σύζυγό του είχε τα εξής παιδιά:

• Μιχαήλ, που πέθανε αιχμάλωτος στην Κωνσταντινούπολη το 1307.
• Κωνσταντίνο, πέθανε το 1303. Έγινε ηγεμόνας των Νέων Πατρών (Υπάτης), δηλ. Θεσσαλίας μετά το θάνατο του πατέρα του το 1289.
• Θεόδωρο Άγγελο, (πέθανε περίπου το 1300). Βοήθησε τον Κωνσταντίνο στη διοίκηση της Θεσσαλίας.
• Ελένη. Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο Γουλιέλμο ντε Λα Ρος δούκα της Αθήνας και σε δεύτερο γάμο τον Ούγο του Μπριέν κόμη του Λέτσε.
• κόρη, αγνώστου ονόματος. Παντρεύτηκε τον Ανδρόνικο Ταρχανιώτη, ανιψιό του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η'.
• (νόθη) Ελένη Δούκαινα Αγγελίνα. Παντρεύτηκε το Στέφανο-Ουρός Β' Νεμάνιτς βασιλιά της Σερβίας .
• κόρη, αγνώστου ονόματος, η οποία είχε λογοδοθεί με τον μελλοντικό τσάρο της Βουλγαρίας Θεόδωρο Σβετοσλάβ.

• Αστέρης Κουκούδης, Η Μεγάλη Βλαχία κι η βυζαντινή κοινοπολιτεία, (13ος - 14ος αιώνας): ισορροπώντας ανάμεσα στην ανεξαρτησία και την υποτέλεια μέσα από γάμους και προδοσίες, συμμαχίες και πολέμους», ανακτήθηκε 7 Ιουνίου 2013

• Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (στα Αγγλικά). University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5. 
• Geanakoplos, Deno John (1953). «Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia–1259» (στα αγγλικά). Dumbarton Oaks Papers 7. doi:10.2307/1291057. http://www.jstor.org/discover/10.2307/1291057. 
• Geanakoplos, Deno John (1959). Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258–1282: A Study in Byzantine-Latin Relations (στα Αγγλικά). Καίμπριτζ Μασσαχουσέτης: Harvard University Press. 
• Polemis, Demetrios I. (1968). The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography (στα Αγγλικά). Λονδίνο: The Athlone Press. 
• Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Walther, Rainer; Sturm-Schnabl, Katja; Kislinger, Ewald; Leontiadis, Ioannis; Kaplaneres, Sokrates (1976–1996) (στα γερμανικά). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit. Βιέννη: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 3-7001-3003-1. 

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα John I Doukas of Thessaly της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).