Ο παλαιός επισκοπκός ναός του Αγίου Γεωργίου, κτίσμα πιθανόν του 14ου αιώνα, Παλαιά Καρυούπολη
Η Επισκοπή Καρυουπόλεως ήταν μια ιστορική επισκοπή της Μάνης που φαίνεται να δημιουργήθηκε επί τουρκοκρατίας, που υπαγόταν στο Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας.
Μαζί με την επισκοπή Μαΐνης που προήχθη σε Αρχιεπισκοπή, επί Πατριαρχείας Κυρίλλου του Λούκαρι το 1621, αποτελούσαν τις σημαντικότερες επισκοπές της περιοχής. Το έτος που ιδρύθηκε η επισκοπή Καρυουπόλεως παραμένει άγνωστο, προϋπήρχε όμως του 1785, όπως αναφέρεται σε σιγίλλιο του Πατριάρχη Προκοπίου του έτους αυτού. Το γεγονός όμως της ίδρυσής της, στη περιοχή της παλαιάς Καρυούπολης, αποδεικνύει το ενδιαφέρον των Πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης για τον χριστιανικό πληθυσμό της Μάνης.
Η Επισκοπή Καρυουπόλεως κατά την Επανάσταση του 1821 έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη περιοχή εναντιούμενη και με το Οικουμενικό Πατριαρχείο κυρίως όμως σε θέματα εκκλησιαστικά στα οποία κυριαρχούσε η διαμάχη της υπαγωγής σ΄ αυτήν της Μονής της Ζερμπίτσας, που τύγχανε Σταυροπηγιακής μορφής. Διαμάχη που κράτησε 14 χρόνια, (1785-1799), κατά την οποία ο τελευταίος επίσκοπος Καρυουπόλεως Κύριλλος έφθασε στο σημείο ν΄ αντικαταστήσει δυναμικά την "Πατριαρχική Φήμη" με τη δική του.[1]
Σημειώνεται ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, κατά την πρώτη του πατριαρχεία, προσπάθησε μάταια, με συγίλλιο που εξέδωσε ν΄ αποτρέψει την διαμάχη εκείνη.[2]
Η Επισκοπή Καρυουπόλεως καταργήθηκε το 1833 με το Β.Δ. της από 21 Νοεμβρίου 1833 "Περί διορισμού του προσωπικού των Επισκοπών του Βασιλείου" με το οποίο ιδρύθηκε η Επισκοπή Γυθείου, της οποίας πρώτος επίσκοπος ήταν ο Κύριλλος, πρώην επίσκοπος Καρυουπόλεως.
Για την ιστορική έρευνα σημειώνεται ότι τελευταίοι επίσκοποι της Επισκοπής Καρυουπόλεως όπως αποκαλύφθηκαν από ιστορικά έγγραφα της εποχής ήταν:
Διονύσιος, επίσκοπος Καρυουπόλεως. Αναφέρεται σε πατριαρχικό συγίλλιο του Νεόφυτου το 1799
Χρύσανθος, επίσκοπος Καρυουπόλεως. Αναφέρεται σε έγγραφο του Αντωνόμπεη Γρηγοράκη το 1804.
Βενέδικτος, επίσκοπος Καρυουπόλεως. Αναφέρεται στη Διαθήκη του Ηγουμένου Παΐσιου το 1808.
Κύριλλος, επίσκοπος Καρυουπόλεως και μετέπειτα επίσκοπος Γυθείου
Η άλλοτε περιφέρεια της Επισκοπής Καρυουπόλεως έχει υπαχθεί σήμερα στη δικαιοδοσία της Ιεράς Μητρόπολης Μάνης.
