Ανήκε σε γνωστή οικογένεια του Ρεθύμνου και ήταν ευπαίδευτος. Εκτός από ζωγράφος, ήταν στιχουργός και συγγραφέας ιερών ακολουθιών. Ήταν έγγαμος, αλλά, καθώς χήρεψε νωρίς δεν άφησε απογόνους. Αδελφοί του ήταν ο ποιητής του «Κρητικού Πολέμου» Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής και ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Τζάνες που έζησε μαζί του στην Βενετία μέχρι το τέλος της ζωής του.[8][9]
Το 1636 χρονολογείται το παλαιότερο σωζόμενο έργο του. Πρόκειται για την άψογη, από κάθε άποψη εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα, η οποία εκτίθεται στο Μουσείο Κορρέρ της Βενετίας και φέρει την υπογραφή του «Ποίημα Εμμανουήλ ιερέως του Τζάνε». Το ίδιο έτος ήταν ήδη δόκιμος ζωγράφος και είχε χειροτονηθεί ιερέας. Όταν άρχισε ο Κρητικός Πόλεμος ήταν ακόμα στην Κρήτη και μάλλον έφυγε από την πατρίδα του μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Οθωμανούς το 1646.
Τον Απρίλιο του 1648, βρίσκεται στην Κέρκυρα, όπου συνεργαζόταν με τον επίσης πρόσφυγα του Κρητικού Πόλεμου γνωστό ζωγράφο Φιλόθεο Σκούφο. Στην Κέρκυρα, όπου έμεινε τουλάχιστον ως το τέλος του 1654, συνδέθηκε με το λόγιο Κρητικό ιερομόναχο Καλλιόπιο Καλλιέργη, ο οποίος ήταν εφημέριος στο ναό των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου. Ζωγράφισε τότε ο Τζάνες πολλές εικόνες για το ναό. Τον Μάρτιο του 1658 βρίσκεται στη Βενετία, όπου και παρέμεινε ως το θάνατό του. Το 1660 εξελέγη εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου, θέση που κράτησε, με μικρά διαλείμματα, έως το 1685.[10] Τα τελευταία χρόνια διορίστηκε προϊστάμενος της Φλαγγίνειου Σχολής στην Ελληνική Κοινότητα της Βενετίας.[11]
Δεν γνωρίζουμε πού μαθήτευσε, ωστόσο, όπως και οι περισσότεροι ζωγράφοι, για τις μεμονωμένες μορφές, ακολουθεί βυζαντινά πρότυπα του 14ου και 15ου αιώνα, περίοδο που αποτελεί την πρώτη ακμή της Κρητικής Σχολής. Αντίθετα σε σύνθετες σκηνές, εμπνέεται από τα εικονογραφικά σχήματα και τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που επικρατούν τον 17ο αιώνα. Στα έργα που φανερώνουν έντονη δυτική επίδραση, διακρίνεται επίσης η επίδραση από τις φλαμανδικέςχαλκογραφίες.
Η τεχνοτροπία του Τζάνε ποικίλλει ανάλογα με τα πρότυπα από τα οποία εμπνέεται. Οι μορφές που ακολουθούν υστεροβυζαντινά πρότυπα είναι επίπεδες, δισδιάστατες. Ο όγκος δηλώνεται με διαδοχικά ανοιχτότερα γεωμετρικά του ίδιου ή συμπληρωματικού χρώματος, που δεν συγχέονται. Οι φωτισμένες επιφάνειες έχουν μια μεταλλική ανταύγεια. Συχνά τα υφάσματα είναι διάστικτα από νευρώδεις λευκές βούλες. Ανάλογη πτυχολογία συναντά κανείς στην Παντάνασσα του Μυστράς γύρω στο 1428. Στις εικόνες όμως που ο Ρεθυμνιώτης ζωγράφος ακολουθεί δυτικά πρότυπα, η πτυχολογία είναι ρευστή, με βαθμιαία μετάβαση από το φως στη σκιά. Ως προς δε τα γυμνά μέρη, ο Τζάνες ακολουθεί παλαιολόγεια πρότυπα. Συνήθως ολόκληρη η φωτισμένη επιφάνεια καλύπτεται από αμέτρητες λευκές πινελιές, πολλές φορές εναλλάξ έντονες και αμυδρές, με αποτέλεσμα η σχεδίαση των όγκων να γίνεται με καλλιγραφική διάθεση.
Ο Εμμανουήλ Τζάνες, είναι ιδιαίτερα ικανός στη λεπτολόγο απόδοση των ιταλικών πολυτελών υφασμάτων και των κεντημάτων. Το ίδιο συμβαίνει και στα πρόσωπα που ζωγραφίζει, δίνοντας έμφαση σε μορφολογικά ή ανατομικά χαρακτηριστικά, όπως η διάταξη της κόμης ή οι φλέβες αντίστοιχα. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του διακρίνεται από τη στέρεη δομή των συνθέσεων, τη σταθερότητα του σχεδίου, την δεξιοτεχνία στην απόδοση της λεπτομέρειας και την προσεκτική επιλογή των χρωμάτων.
Υπολογίζεται ότι έχουν σωθεί πάνω από εκατό έργα του και πάνω από τα μισά φέρουν και χρονολογία. Ο Τζάνες υπογράφει χρησιμοποιώντας πάντα τις λέξεις χειρ ή ποίημα, το όνομα Εμμανουήλ, το επώνυμο Τζάνες ή Ζάνες, μερικές φορές και την ιδιότητα του ιερέως, και σπανίως το παρωνύμιο Μπουνιαλής και τον τόπο καταγωγής του. Ένα χρόνο όμως πριν πεθάνει, στην τελευταία γνωστή εικόνα του, υπογράφει πόνος γηραιού πρεσβυταίρου εμμανουήλου ρηθυμναίου του λεγομένου Μπουνιαλή.
Από τη μελέτη των έργων της Κρητικής και της Κερκυραϊκής περιόδου, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο Τζάνες, πολύ πριν μεταναστεύσει στη Βενετία, ήταν ήδη ένας πολύ ικανός και παραγωγικός ζωγράφος. Η φήμη του υπήρξε αναμφίβολα πολύ μεγάλη στην εποχή του, όπως μαρτυρούν η κοινωνική θέση των παραγγελιοδοτών του και η απήχηση που βρίσκουν τον 18ο αιώνα τα θέματα τα οποία εισάγει. Αυτό, κατά πάσα πιθανότητα, οφείλεται σε δύο παράγοντες που λειτουργούν συμπληρωματικά: αφενός στις σχέσεις του με υψηλά πρόσωπα σε όλους τους τόπους παραμονής του, και αφετέρου γιατί η ζωγραφική του εκφράζει τις προσδοκίες και τις αισθητικές προτιμήσεις ενός εκτεταμένου κοινού.
Χρονολογημένα Έργα του
Οι περισσότερες χρονολογημένες εικόνες του Εμμανουήλ Τζάνε ανάγονται στην ενετική του περίοδο (1658-1690). Στην κρητική και κερκυραϊκή περίοδο ανήκουν τα ακόλουθα χρονολογημένα έργα:
Η εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου Κρανιδίου
Στην τριετία 1655 με 1657, κατά την οποία δεν γνωρίζουμε εάν ο ζωγράφος ήταν ακόμα στην πατρίδα του ή είχε μεταβεί στην Κέρκυρα, εντάσσονται τα εξής έργα:
1655 Άγιος Γαβδελαάς (Ιδιωτική Συλλογη, Βενετία)
1656 Άγιος Δημήτριος (Συλλογή Λοβέρδου)
1657 Μη μου άπτου (Αντιβουνιώτισσα, Κέρκυρα)
1657 Θεοτόκος Madre della Consolazionne
1657 Άγιος Μάρκος (Μουσείο Μπενάκη)
Συγγράμματα
Κατάνυξις ωφέλιμος δια κάθε χριστιανόν
Ακολουθία της αγίας μεγαλομάρτυρος Φωτεινής της Σαμαρίτιδος, ή ωμίλησεν ο Χριστός εν τω φρέατι
Ακολουθία του Αγίου μεγαλομάρτυρος Γοβδελαά Πέρσου του Πολιάθλου ψαλλομένη τη κθ'. Του Σεπτεμβρίου Μηνός. Συντεθείσα παρά τε του ευλαβεστάτου, εν ιερεύσι, Κυρίου Εμμανουήλου Τζάνε, του λεγομένου Μπουνιαλή, του εικονογράφου. Εφημερίου του εν τω ναώ του Αγίου Μεγάλομάρτυρος Γεωργίου των Ρωμαίων, του εν κλειναίς Βενετίαις. Διά δαπάνης δε και αναλωμάτων του αυτού Ιερέως, Τζάνε. "Τήν σην τελούντας εκ πόθου, μνήμην Μάκαρ. Αθλητά μυρίαθλε φρούρει και σκέπε". Ενετήσιην, Παρά Ανδρέα τω Ιουλιανώ, αχξα΄(1661)
Ακολουθία του οσίου πατρός ημών Αλυπίου του Κιωνίτου. Και θαυματουργού : Συναχθείσα εκ του Μηναίου παρά του ευλαβεστάτου Ιερέως Εμμανουήλου Τζάνε του Εικονογράφου λεγομένου Μπουνιαλή ο Κανόνας δε της αυτής ακολουθίας επανακαμθής υπ' αυτού, εκ του Οργανικού ήχου του πλα'. εις το μελοδοποιόν ήχον του πλδ'. περιστρέφων τας των συλλαβών μεθόδους ερμηνείας των λόγων και μελοδικά μέτρα από ήχον εις ήχον επανερχόμενα τυπωθείσαν δε χάριν ευλαβείας. Ενετίησιν: Παρά Νικολάω τω Γλυκεί, τω εξ Ιωαννίνων, αχοθ'(1679).
Εις τον Ευαγγελισμόν της Υπεραγίας Θεοτόκου Στίχοι διά μέτρων απλών ομοιοκατάληκτοι, συντεθέντες παρά Εμμανουήλ ιερέως του Τζάνε λεγομένου Μπουνιαλή, και παρ' αυτού αφιερωθέντες τω πανιερωτάτω, και σοφωτάτω μητροπολίτη Φιλαδελφείας κυρίω κυρίω Γερασίμω τω Βλάχω υπερτίμω και εξαρχω : Ενετίησι: Παρά Νικολάω Γλυκεί, τω εξ Ιωαννίνων, αχπδ'(1684).
Διήγησις δια στίχων του δεινού πολέμου εν τη νήσω Κρήτη γενομένου
↑Speake, Graham (2021). Emmanuel Tzanes Encyclopedia of Greece and the Hellenic Tradition. London And New York: Rutledge Taylor & Francis Group, σ. 443
↑Steven Bigham, Heroes of the Icon: People, Places, Events, 2000, σ. 136
↑Tsokkoy, Κ. Α. (2008). Aristotle University of Thessaloniki Philosophical School Refugees of the Cretan War (PDF). Thessaloniki, Greece: Aristotle University of Thessaloniki. σσ. 87–88
.jpg)