Συντεταγμένες: 37°58′29″N 23°43′57″E / 37.9748°N 23.7326°E / 37.9748; 23.7326

Δακτύλιος Αθηνών ονομάζεται συνοπτικά ένα μέτρο περιορισμού της κυκλοφορίας των οχημάτων στο κέντρο της Αθήνας, που βασίζεται στην εκ περιτροπής κυκλοφορία των περισσότερων από αυτά. Το μέτρο αυτό έχει σκοπό τη μείωση του κυκλοφοριακού φόρτου στο κέντρο της Αθήνας και κατά συνέπεια τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης λόγω των αερίων ρύπων κατά τη λειτουργία των οχημάτων, τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας όσο και στην περιοχή του κέντρου της. Μέτρα περιορισμού κυκλοφορίας παρόμοιου χαρακτήρα ισχύουν και σε ορισμένες μεγάλες πόλεις του εξωτερικού.

Ο δακτύλιος θεσπίστηκε εκτάκτως τον Ιούλιο του 1979 από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τότε Υπουργό Συντονισμού της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ως επείγον προσωρινό μέτρο για λόγους εξοικονόμησης καυσίμων, λόγω της τότε παγκόσμιας πετρελαϊκής κρίσης του 1979. Στις αρχές του 1982 όμως, η νέα τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποφάσισε να το καθιερώσει μόνιμα για λόγους κυκλοφοριακής αποσυμφόρησης, όπως δήλωσε τότε, και παραμένει σε ισχύ ως σήμερα.

Σύμφωνα με το μέτρο του μικρού δακτυλίου, από Δευτέρα έως και Παρασκευή επιτρέπεται εντός των ορίων του μόνο η εκ περιτροπής κυκλοφορία των επιβατηγών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης και των φορτηγών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης με μέγιστο επιτρεπόμενο βάρος μέχρι 2,2 τόνους, με βάση το τελευταίο ψηφίο του αριθμού κυκλοφορίας τους, ως εξής:

• Τις άρτιες (ζυγές) ημερομηνίες κυκλοφορούν τα επιβατηγά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης και τα φορτηγά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης με μέγιστο επιτρεπόμενο βάρος μέχρι 2,2 τόνους, που ο αριθμός κυκλοφορίας τους τελειώνει σε 0, 2, 4, 6 και 8 (δηλαδή σε ζυγό αριθμό).
• Τις περιττές (μονές) ημερομηνίες κυκλοφορούν τα επιβατηγά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης και τα φορτηγά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης με μέγιστο επιτρεπόμενο βάρος μέχρι 2,2 τόνους, που ο αριθμός κυκλοφορίας τους τελειώνει σε 1, 3, 5, 7 και 9 (δηλαδή σε μονό αριθμό).

Για παράδειγμα, στις 3 Φεβρουαρίου κυκλοφορούν τα οχήματα των οποίων οι πινακίδες λήγουν σε 1, 3, 5, 7, 9, ενώ στις 4 Φεβρουαρίου όσα έχουν πινακίδες που λήγουν σε 0, 2, 4, 6, 8.

Όρια εφαρμογής του μικρού δακτυλίου είναι οι εξής λεωφόροι και οδοί:

Αλεξάνδρας – Ζαχάρωφ – Μεσογείων - Φειδιππίδου – Μιχαλακοπούλου – Σπ. Μερκούρη – Βρυάξιδος – Υμηττού – Ηλ. Ηλιού – Αμβρ. Φραντζή – Συγγρού – Χαμοστέρνας – Πειραιώς – Ιερά Οδός – Κωνσταντινουπόλεως – Αχιλλέως – Πλατεία Καραϊσκάκη – Καρόλου – Μάρνη – 28ης Οκτωβρίου (Πατησίων) – Αλεξάνδρας.

Τα όρια του μικρού δακτυλίου σημειώνονται με ειδικές πινακίδες με την ένδειξη «Δ» σε κίτρινο φόντο, οι οποίες βρίσκονται σε κάθε εισερχόμενο δρόμο στο δακτύλιο.

Το μέτρο του δακτυλίου συνήθως αρχίζει να ισχύει κάθε έτος κατά τους μήνες Σεπτέμβριο με Οκτώβριο και διακόπτεται κατά το μήνα Ιούλιο του επόμενου έτους. Σύμφωνα με την τελευταία σχετική απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού και Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας ο δακτύλιος ισχύει από 12 Οκτωβρίου 2015 έως και 8 Ιουλίου 2016 για τις ημέρες Δευτέρα έως Πέμπτη κατά τις ώρες 07.00 έως 20.00 και για την Παρασκευή από 07.00 έως 15.00. Το μέτρο δεν ισχύει τα Σαββατοκύριακα, τις επίσημες αργίες και τις ημέρες που πραγματοποιείται απεργία των εργαζομένων στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.^[1]

Από το μέτρο εξαιρούνται, μεταξύ πολλών άλλων περιπτώσεων:

• τα "πράσινα" οχήματα (βλ. παρακάτω "πράσινο" δακτύλιο),
• αυτοκίνητα Κρατικών Υπηρεσιών, Ο.Τ.Α., Οργανισμών ή επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας με ειδικούς αριθμούς κυκλοφορίας ή με εμφανή σήματα των Υπηρεσιών αυτών,
• αυτοκίνητα ιατρών, τα οποία φέρουν το ειδικό σήμα του οικείου Ιατρικού Συλλόγου με μόνο επιβάτη τον ίδιο, όπως θα αποδεικνύεται από την ιατρική ταυτότητα, για εξυπηρέτηση επειγόντων περιστατικών,
• αυτοκίνητα με ξένες πινακίδες Ελλήνων του εξωτερικού και ξένων επισκεπτών της χώρας για τις πρώτες σαράντα ημέρες της παραμονής τους στην Ελλάδα, όπως και αυτοκίνητα μισθωμένα από ξένους επισκέπτες της χώρας και Έλληνες μόνιμους κατοίκους του εξωτερικού για το ίδιο χρονικό διάστημα,
• αναπηρικά αυτοκίνητα αναπήρων πολέμου, τα οποία φέρουν ειδικές κρατικές πινακίδες κυκλοφορίας, εφ' όσον οδηγούνται από τους ίδιους τους ανάπηρους ή τους μεταφέρουν,
• επιβατηγά αυτοκίνητα, τα οποία είναι ειδικά διασκευασμένα ή αυτόματα για τη μεταφορά πολιτικών αναπήρων, εφ' όσον οδηγούνται από τους ίδιους τους ανάπηρους ή τους μεταφέρουν,
• αυτοκίνητα που μεταφέρουν ασθενείς που χρειάζονται συχνή θεραπεία (π.χ. νεφροπαθείς, καρκινοπαθείς, άτομα με πολιομυελίτιδα ή άτομα με αναπηρίες), εφ' όσον μεταφέρουν τα ανωτέρω άτομα, και
• τα αυτοκίνητα των μονίμων κατοίκων της περιοχής που περικλείεται από τα όρια του δακτυλίου, για χρονικό διάστημα μιας ώρας πριν από την έναρξη της εργασίας τους μόνο για την έξοδό τους από την περιοχή του δακτυλίου και για χρονικό διάστημα δύο ωρών από τη λήξη του ωραρίου τους για την επιστροφή τους στον τόπο κατοικίας τους.

Για την αντιμετώπιση επειγόντων και εκτάκτων περιστατικών η Διεύθυνση Τροχαίας Αττικής μπορεί να χορηγεί, κατά την κρίση της, προσωρινές άδειες κυκλοφορίας στον δακτύλιο, ολιγοήμερης διάρκειας, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να υπερβαίνουν τις πέντε ημέρες.

Σύμφωνα με τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, παράβαση του δακτυλίου τιμωρείται με διοικητικό πρόστιμο 100 ευρώ.^[2] Επιπλέον, στους παραβάτες που δεν συμμορφώνονται με τις υποδείξεις των αστυνομικών οργάνων για άμεση έξοδο από την απαγορευμένη περιοχή, επιβάλλεται φυλάκιση μέχρις ενός έτους.^[3]

Εκτός από τον μικρό δακτύλιο υπάρχει και ο μεγάλος δακτύλιος, εντός του οποίου περιλαμβάνεται μεγάλο μέρος του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας. Τα σχετικά με τον μεγάλο δακτύλιο καθορίστηκαν το 1989 με απόφαση των Υπουργών Δημόσιας Τάξης, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας και Μεταφορών και Επικοινωνιών^[4], που τροποποιήθηκε το 1992 με αντίστοιχη των ίδιων Υπουργών^[5]. Η τελευταία σχετική απόφαση εκδόθηκε το 1993^[6]. Ο μεγάλος δακτύλιος ενεργοποιείται σπάνια, μόνο όταν το επίπεδο των ρύπων στην Αθήνα υπερβεί κάποια ιδιαίτερα αυξημένα όρια, με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Κατά τη διάρκεια ισχύος του μεγάλου δακτυλίου, απαγορεύεται η κυκλοφορία των ιδιωτικής χρήσης επιβατικών και φορτηγών αυτοκινήτων εντός του μικρού δακτυλίου και η κυκλοφορία τους στον υπόλοιπο μεγάλο δακτύλιο επιτρέπεται μόνο εκ περιτροπής με βάση το τελευταίο ψηφίο του αριθμού κυκλοφορίας τους, όπως και στον μικρό δακτύλιο. Αυτή η εκ περιτροπής κυκλοφορία εφαρμόζεται και στα ταξί στην περιοχή του μικρού δακτυλίου. Από τους ανωτέρω περιορισμούς προβλέπονται εξαιρέσεις αντίστοιχες με αυτές που ισχύουν και για τον μικρό δακτύλιο.

Όρια εφαρμογής του μεγάλου δακτυλίου είναι οι εξής λεωφόροι και οδοί: Παραλιακή Λεωφόρος - Αλίμου - Βουλιαγμένης - Ελ. Βενιζέλου - Περιμετρική Υμηττού - Κατεχάκη - Μεσογείων - Αγ. Παρασκευής - Χαλανδρίου - Παπανικολή - (Κ. Παλαιολόγου) - Καποδιστρίου - Κύμης - Κασταμονής - Χαλανδρίου - Αναγεννήσεως - Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας - Αθηνών - Θηβών - Γρ. Λαμπράκη έως Κερατσίνι.

Από 1ης Σεπτεμβρίου 2012 τίθεται σε ισχύ νέα απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και Προστασίας του Πολίτη^[7] σχετικά με την περαιτέρω διαρρύθμιση του μέτρου του δακτυλίου επί τη βάσει περιβαλλοντικών όρων και κριτηρίων. Ειδικότερα:

• Επιτρέπεται η κυκλοφορία χωρίς κανέναν περιορισμό εντός του μικρού δακτυλίου
  • των ηλεκτρικών οχημάτων και των οχημάτων που πληρούν εκ κατασκευής τις διατάξεις του Κανονισμού 715/2007 (Euro 5 και Euro 6) ή μεταγενέστερου, εφόσον εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα λιγότερο από 120g/km, ανεξαρτήτως του καυσίμου που χρησιμοποιούν (βενζίνη, πετρέλαιο, υγραέριο ή συμπιεσμένο φυσικό αέριο), και
  • των οχημάτων με υβριδικό χαρακτήρα (ηλεκτρικό ή συμβατικού καυσίμου) και των οχημάτων που χρησιμοποιούν για την κίνηση τους αέρια καύσιμα (υγραέριο ή φυσικό αέριο) και τεχνολογίας Euro 4, εφόσον εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα λιγότερο από 140g/km. Για όλα αυτά τα οχήματα θα εκδίδεται ειδικό σήμα χρώματος πράσινου, το οποίο θα επικολλάται σε εμφανές σημείο επί των οχημάτων.
• Απαγορεύεται η κυκλοφορία εντός του μεγάλου δακτυλίου των φορτηγών με μέγιστο επιτρεπόμενο βάρος άνω των 2,2 τόνων και των λεωφορείων, πρώτης άδειας κυκλοφορίας στην Ελλάδα πριν την 1-1-1990 (ειδικά για το πρώτο έτος εφαρμογής του μέτρου: 1-1-1984). Κατά την έναρξη κάθε νέου ημερολογιακού έτους, η παραπάνω χρονολογία (1−1−1990) προσαυξάνεται κατά ένα έτος. Στην απαγόρευση αυτή δεν περιλαμβάνονται η Νέα Εθνική Οδός Αθηνών−Λαμίας, η Λεωφόρος Κηφισού και η Λεωφόρος Αθηνών, με εξαίρεση το τμήμα της από τη διασταύρωση της με τη Λεωφόρο Κηφισού έως την οδό Αχιλλέως.

Συγκοινωνιολόγοι έχουν εκφράσει πολλές φορές αντιρρήσεις ως προς την αποτελεσματικότητά του, δεδομένου ότι όταν τέθηκε σε εφαρμογή κυκλοφορούσαν στην Αττική 430.000 Ι.Χ. αυτοκίνητα, ενώ σήμερα ξεπερνούν τα 2,5 εκατομμύρια.^[8][9]

• Χάρτης ορίων του δακτυλίου στο OpenStreetMap