Ο Γιάννης Παπαδημητρίου σπούδασε φιλολογία και αρχαιολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (1922-1926) και έλαβε το πτυχίο του το 1926. Το 1929 εισήλθε στην Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία και επέβλεψε ανασκαφές στη Θήβα και στην Κέρκυρα. Το 1933 άρχισε να σπουδάζει αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ (γερμανικά:. Humboldt-Universität zu Berlin) στο Βερολίνο (1933-1934 και 1936-1938).[1] ενώ παράλληλα έλαβε το διδακτορικό του το 1935. Το 1946 έλαβε διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Σταδιοδρομία - δραστηριότητες
Διετέλεσε βοηθός του Φιλολογικού Σπουδαστηρίου και επιμελητής της Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής (1926-1929), έφορος αρχαιοτήτων της Αργολίδας το 1934 και της Αττικής το 1948. Διετέλεσε επίσης διευθυντής ιστορικών μνημείων και αρχαιοτήτων της Ελλάδας το 1958 και διευθυντής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας της Ελλάδας,[1] (1958-1963).[2] Επίσης ήταν ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής, το 1960[3] και μέλος του Ροταριανού Ομίλου.
Το 1945 άρχισε ανασκαφές στο ναό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, ενώ η συστηματική έρευνα κατά τα έτη 1956 και 1957 από την Αρχαιολογική Εταιρεία,[5] υπό τη διεύθυνση πλέον του τότε Διευθυντή Αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου με τη συνεργασία των τότε Επιμελητών Αρχαιοτήτων Βασιλείου Χ. Πετράκου και Όλγας Αλεξανδρή αποκάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού χώρου της Βραυρώνας.[6] Ως σημαντικότερα αξιοθέατα του αρχαιολογικού χώρου αναφέρονται ο ναός της Αρτέμιδος, η στοά σχήματος Π, η ιερή πηγή, η γέφυρα πάνω στον Ερασινό ποταμό, η παλαίστρα, το γυμνάσιο κ.α.
Ανασκαφές στις Μυκήνες
Μεγάλο σταθμό στην έρευνα του πολιτισμού των Μυκηνών αποτελεί η ανασκαφή του δεύτερου ταφικού κύκλου των Μυκηνών. Βρέθηκε το 1951 από τον πρόωρα χαμένο Σεραφείμ Χαριτωνίδη και ερευνήθηκε τα επόμενα χρόνια από τον Ιωάννη Παπαδημητρίου, έφορο των αρχαιοτήτων και κατόπιν προϊστάμενο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (1958-1963). Ο Παπαδημητρίου δεν πρόλαβε να δημοσιεύσει το μεγάλο του εύρημα. Το έργο αυτό έφερε σε πέρας ο Γεώργιος Μυλωνάς με το δίτομο σύγγραμμά του «Ο ταφικός κύκλος B’ των Μυκηνών» (1973).[2]
Το 1950 ξεκίνησε το έργο της αποκατάστασης στο τάφο της Κλυταιμνήστρας στις Μυκήνες. Κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής του θόλου του τάφου, το 1952 έξω από την ακρόπολη ανακαλύφθηκε ο λεγόμενος ταφικός κύκλος Β΄, (ένας ταφικός περίβολος με βασιλικούς τάφους), όπου συνέχισε τις ανασκαφές στα επόμενα χρόνια. Τα πλούσια κτερίσματα προσέλκυσαν μεγάλο ενδιαφέρον.[1][7]
Ανασκαφές στην Επίδαυρο
Στην Επίδαυρο έφερε στο φως το ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα στα βόρειο-ανατολικά του ιερού του Ασκληπιού.
Άλλες ανασκαφές στην περιοχή της Αττικής
Πραγματοποίησε επίσης τις ανασκαφές στο (Νυμφαίον στην Πεντέλη το 1952, στο σπήλαιο του Πάνα, το 1957 και στη πηγή του Θεαγένη στα Μέγαρα το 1957 με 1958.
Το Νυμφαίον της Πεντέλης, όπου ανευρέθηκαν πολλά αναθηματικά μαρμάρινα ανάγλυφα του 4ου αιώνα π.Χ. βρίσκεται λίγο πιο ψηλά από τη σπηλιά του Νταβέλη και είναι σπήλαιο με σταλαγμίτες και σταλακτίτες και έχει πλακοστρωμένο πάτωμα με πήλινες πλάκες.
Ανασκαφές στις Αλές Αιξωνίδες
Το 1953 Ιωάννης Παπαδημητρίου ανέσκαψε ένα μεγάλο νεκροταφείο της Πρωτογεωμετρικής- Γεωμετρικής εποχής του Δήμου των Αιξωνίδων Αλών στη Βούλα (πρόκειται για άλλο νεκροταφείο και όχι για το κύριο νεκροταφείο της Κλασικής εποχής των Αιξωνίδων Αλών, σήμερα Γλυφάδα και Βούλα, που έχει αποκαλυφθεί από χρόνια στην περιοχή Πηγαδάκια), φέρνοντας στο φως δώδεκα ασύλητους τάφους λαξευμένους στο φυσικό βράχο καθώς και πολλά και σημαντικά κτερίσματα.[8]
Σημαντική ήταν και η ανεύρεση του ορειχάλκινου αγάλματος της Αθηνάς, (Αθηνά του Κηφισοδότου ή του Ευφράνωρος), ένα από τα τέσσερα, που είχαν ανακαλύψει ο Γιάννης Παπαδημητρίου στον Πειραιά τον Ιούλιο του 1959 μαζί με τον Ευθύμιο Μαστροκώστα και το φωτογράφισε το 1961, στη διάρκεια του δεύτερου φωτογραφικού του οδοιπορικού, ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, (γαλλικά: Henri Cartier-Bresson).[9] Σύμφωνα με τις αναφορές του Τύπου[10]«…Το Σάββατο 18 Ιουλίου 1959, το κομπρεσέρ της ΥΔΡΕΞ, που άνοιγε φρεάτιο αποχέτευσης στη διασταύρωση των οδών Γεωργίου Α’ και Φίλωνος στον Πειραιά, προσέκρουσε σε βάθος 1,50 μ. κάτω από το οδόστρωμα σε ένα σκληρό αντικείμενο. Ήταν το χέρι του χάλκινου κούρου, ενός θαυμάσιου και σπάνιου για το υλικό του αγαλματικού τύπου, που έγινε από τότε γνωστός ως Απόλλων Πειραιώς».[11]
Σταδιακά αποκαλύφθηκε το κολοσσιαίο χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς, το μαρμάρινο αγαλματίδιο της Αρτέμιδος Κινδυάδος, τα χάλκινα αγάλματα της «μικρής» και της «μεγάλης Αρτέμιδος», ένα χάλκινο τραγικό προσωπείο, μια χάλκινη ασπίδα και δύο μαρμάρινες ερμαϊκές στήλες. Τις ανασκαφικές εργασίες διηύθυναν ο Ιωάννης Παπαδημητρίου και ο Ευθύμιος Μαστροκώστας. Το 1983 τα αγάλματα[12] πήραν την οριστική τους θέση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.
Ο Γιάννης Παπαδημητρίου, «ο μεγάλος αρχαιολόγος που χάθηκε πολύ νέος, που αναμόρφωσε την Αρχαιολογική Υπηρεσία..», σύμφωνα με τη Μάντω Οικονομίδου,[13] το 1957 μετείχε επίσης στην Επιτροπή Προστασίας Πειραϊκών Αρχαιοτήτων. Στα 1959 ήταν Διευθυντής Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας (υπουργός Εθνικής Παιδείας ήταν τότε ο Γεώργιος Βογιατζής και προϊστάμενος Κλασικών Αρχαιοτήτων της Β΄ Περιφερείας Αττικής ήταν ο Ευθύμιος Μαστροκώστας).[14]
Στο «πάνθεον των προϊστορικών αρχαιολόγων»
Στη φωτογραφική έκθεση της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, με τίτλο «Οι αρχαιολόγοι και οι ανασκαφές 1837-2011», που εγκαινιάστηκε στις 31 Οκτωβρίου 2011 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια και περιλάμβανε 357 φωτογραφίες, πολλές από τις οποίες ήταν άγνωστες μέχρι τότε, η φωτογραφία, ορόσημο της έκθεσης, εικονίζει το «πάνθεον των προϊστορικών αρχαιολόγων», Σπυρίδωνα Μαρινάτο, Ιωάννη Παπαδημητρίου και Καρλ Μπλέγκεν (αγγλικά: Carl Blegen) «να περιστοιχίζουν τον στεφανωμένο – σαν ομηρικό ήρωα – Άλαν Γουέις (αγγλικά: Alan Wace), στην είσοδο του Θολωτού τάφου του Ατρέα το καλοκαίρι του 1949».[15]
Επιρροή στο χώρο της αρχαιολογικής φωτογραφίας
Ο Γιάννης Παπαδημητρίου εκτός από τον Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, που προαναφέρθηκε, φαίνεται ότι επηρέασε και τον Νικόλαο Τομπάζη, αφού «η φωτογραφική του αφοσίωση στα αρχαιολογικά μνημεία οφείλεται εν μέρει σε δύο άνδρες, τον περίφημο αρχαιολόγο Γιάννη Παπαδημητρίου, ο οποίος τον εισήγαγε στον κλειστό κύκλο των αρχαιολόγων, και στον Κριστιάν Ζερβό, έναν διακεκριμένο εκδότη βιβλίων τέχνης, ο οποίος θα εξέδιδε τις αρχαιολογικές φωτογραφίες του σε πολυτελείς διεθνείς εκδόσεις».[16]
Δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου Σκύρου - Προτομή Γιάννη Παπαδημητρίου
Με τη βοήθεια του Σκυριανού Γιάννη Παπαδημητρίου χτίστηκε το 1963 το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σκύρου,[17] που βρίσκεται στη Χώρα δίπλα στην πλατεία Μπρουκ και εκθέτει ευρήματα που μαρτυρούν τη μακραίωνη ιστορία του νησιού.[18][19]
Με καταγωγή από τη Σκύρο, έκανε και ανασκαφές σε θέσεις του νησιού. Προτομή του Γιάννη Παπαδημητρίου στήθηκε το 1992 έξω από το αρχαιολογικό μουσείο Σκύρου. Το μουσείο φιλοξενεί επίσης τη σπουδαία λαογραφική συλλογή (Σκυριανό σπίτι, κεραμικά, έπιπλα, κεντήματα κ.ά.) της Λίτσας Κωστήρη στη μνήμη του αδερφού της Ιωάννη Παπαδημητρίου.[14][17]
Δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου Κέρκυρας
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας[20] εγκαινιάστηκε το 1967, ύστερα από τις προσπάθειες του Γενικού Διευθυντή της Αρχαιολογικής υπηρεσίας Ιωάννη Παπαδημητρίου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασιλείου Δούρα, σημαντικού εκπροσώπου του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος στην Ελλάδα.[21]
↑[…] «Τον χώρο επισκέφθηκαν από την πρώτη στιγμή ο δήμαρχος Παύλος Ντεντιδάκης, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο ίδιος ο βασιλιάς Παύλος με τον διάδοχο Κωνσταντίνο. Οι εφημερίδες πήραν φωτιά, με καθημερινά εκτενή αφιερώματα και ειδήσεις για την πρόοδο της ανασκαφής, και ο μισός Πειραιάς ζούσε σκαρφαλωμένος στα πρόχειρα τοιχία του σκάμματος, προσπαθώντας να παρακολουθήσει την κάθε φτυαριά του έργου.
Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για συντήρηση. Ο συντηρητής Χρήστος Χατζηλιού ανέλαβε το δύσκολο έργο του καθαρισμού και της άρσης της ζωντανής φθοράς του μετάλλου, καθώς και την υποχρέωση να βρει τρόπους στήριξης των αγαλμάτων σε γερές βάσεις». […] Δυο αγάλματα χιλιάδες χρόνια αγκαλιά
↑[…] «Το 1983 τα αγάλματα πήραν την οριστική τους θέση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, όπου μπορεί όποιος ξέρει να ανακαλύπτει θαύματα στην πόλη να τα επισκεφθεί στην καθαρή και χωρίς περιττές ευκολίες έκθεσή τους. Η ανακάλυψη εκείνο το καλοκαίρι «κοντά στα αγάλματα» ενός νομίσματος του βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ” Ευπάτορος, κοπής του 87/86 π.Χ., συνέδεσε τη συγκέντρωσή τους με τα δραματικά γεγονότα της πολιορκίας του Σύλλα. Διατυπώθηκε δηλαδή η υπόθεση ότι ορισμένοι κάτοικοι του Πειραιά, θορυβημένοι από τις λεηλασίες των αναθημάτων στους ιερούς τόπους από τον Ρωμαίο ύπατο, αποφάσισαν να κρύψουν σε έναν αθέατο χώρο κοντά στο λιμάνι τα πολύτιμα λατρευτικά αγάλματα του 5ου και του 4ου αι. π.Χ., τα αναθήματα και τις ερμαϊκές στήλες, για να αποφύγουν την ατίμωση. Για να ζήσουν περισσότερο από εκείνους, η μοίρα των οποίων ήταν προδιαγεγραμμένη. Έβαλαν με τάξη τα αγάλματα στο χώμα, σαν να έθαβαν αγαπημένους νεκρούς, και φρόντισαν, για την εξοικονόμηση χώρου, να τα ακουμπήσουν το ένα στο άλλο. Σε μια στιγμή συναισθηματικής έξαρσης, τοποθέτησαν τη μικρή Αρτέμιδα στην αγκαλιά της Αθηνάς, εικονογραφώντας με αυτό τον τρόπο το φόβο και την ανάγκη της προστασίας που ζητούσαν στις λίγες ώρες του ύπνου τους. Η απόκρυψη του Πειραιά έγινε από ανθρώπους που φρόντιζαν τα σύμβολα αντί των ίδιων των σωμάτων, αντί για τη ζωή τους. Ο Σύλλας εισέβαλε στην Αθήνα τα μεσάνυχτα της πρώτης νύχτας του Ανθεστηριώνος (Φεβρουαρίου) του 86 π.Χ. από μια αφύλακτη πύλη του τείχους. […] Τα αγάλματα της απόκρυψης του Πειραιά έμειναν θαμμένα, ξεχασμένα και ασφαλή σε μια αιώνια αγκαλιά.» Φωτογραφία: του Δημήτριου Χαρισιάδη. Η «μικρή Άρτεμις», όπως βρέθηκε αγκαλιασμένη με τη χάλκινη Αθηνά, Ιούλιος 1959. Αρχείο της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.»[…] Δυο αγάλματα χιλιάδες χρόνια αγκαλιά
Δοντά Γ., «Σκέψεις, προβληματισμοί, και προτάσεις για τη γλυπτική της Κέρκυρας στους Αρχαϊκούς και τους πρώιμους κλασικούς χρόνους», Έπαινος Ιωάννου Παπαδημητρίου, Αθήνα, 1997.
Παπυρος - Larousse. «Το παπυράκι». σελ. 1346, Αθήνα 2003, ISBN 960-8322-06-5.
Dolly Goulandris, Ioannis Papadimitriou, Christos Doumas: “Exhibition of Ancient Greek Art from the N. P. Goulandris Collection. In Memory of John Papadimitriou“. Benaki-Museum, Athen 1978.
