Ακυλαλογονίδια

 Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο.
Το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Για τη σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{χωρίς παραπομπές|1|01|2025}}
Γενικός τύπος ακυλαλογονιδίων

Τα ακυλαλογονίδια ή αλογονίδια καρβονικών οξέων είναι οργανικές χημικές ενώσεις που είναι άμεσα παράγωγα των καρβονικών οξέων, με υποκατάσταση του υδροξυλίου του καρβοξυλίου τους από αλογόνο. Ο γενικός τους τύπος είναι, λοιπόν, RCOX, όπου R η υπόλοιπη, μετά το πρώην καρβοξύλιο ένωση, CO το καρβονύλιο του πρώην υδροξυλίου και X το αλογόνο. Η χαρακτηριστική ομάδα των ακυλαλογονιδίων (-COX) ονομάζεται αλοφορμική ομάδα και χαρακτηρίζεται κύρια, εκτός αν στην οργανική ένωση συνυπάρχουν καρβοξύλια, ομάδες άλλων οργανικών οξέων (όπως π.χ. σουλφοξυομάδες) ή και εστερικές ομάδες. Στην περίπτωση που μια οργανική ένωση περιέχει αλοφορμική ομάδα ως δευτερεύουσα χαρακτηριστική ομάδα, δεν χαρακτηρίζεται ακυλαλογονίδιο, αν και η αλοφορμική ομάδα διατηρεί τις ιδιότητές της.

Ονοματολογία

Η ονομασία κάθε ακυλαλογονιδίου προέρχεται από την ονομασία του κύριου υδρογονάνθρακα (που κυριαρχεί στην αλυσίδα του μορίου της) όπου η κατάληξη "-ιο", αντικαθίσταται με την "-οϋλοαλογονίδιο", π.χ. μεθάνιο → μεθανοϋλοαλογονίδιο, αιθάνιο → αιθανοϋλοαλογονίδιο, προπάνιο → προπανοϋλοαλογονίδιο, προπένιο → προπενοϋλοαλογονίδιο, κ.τ.λ..

Η τυχόν παρουσία και δεύτερης αλοφορμικής ομάδας σημειώνεται με ένα πρόθεμα -δι-. Π.χ. αιθανοδιοϋλοαλογονίδιο, προπανοδιοϋλοαλογονίδιο, κ.τ.λ.. Αν τυχόν υπάρχουν περισσότερες ή αν είναι απαραίτητο για λόγους απλούστευσης της ονομασίας της ένωσης, οι αλδεϋδομάδας μπορούν να μπουν και ως υποκαταστάτες, με τον αύξοντα αριθμό του ανθρακοατόμου της κύριας αλυσίδας στο οποίο ενώνεται η αλδεϋδομάδα και το πρόθεμα «αλοφορμυλο-». Π.χ. 2-αλοφορμυλοπενταανοδιοϋλοαλογονίδιο.

Αν συνυπάρχουν δευτερεύουσες χαρακτηριστικές ομάδες, αυτές μπαίνουν ως προθέματα μπροστά από το κυρίως όνομα της αλδεΰδης, με τους αριθμούς θέσης τους, αν είναι απαραίτητο. Π.χ. 2-αμινοαιθανοϋλοαλογονίδιο.

Ακυλογονίδια με εμπειρικές ονομασίες

  1. Φορμυλοχλωρίδιο ή μεθυλοϋλοχλωρίδιο.
  2. Ακετυλοχλωρίδιο ή αιθανοϋλοχλωρίδιο.

Παραγωγή

1. Τα ακυλοχλωρίδια παράγονται με επίδραση χλωριωτικών μέσων στα αντίστοιχα καρβονικά οξέα:

α. Με θειονυλοχλωρίδιο (SOCl2):

β. Με πενταχλωριούχο φωσφόρο (PCl5):

γ. Με τριχλωριούχο φωσφόρο (PCl3):

2. Τα ακυλοβρωμίδια παράγονται με επίδραση βρωμιωτικών μέσων στα αντίστοιχα καρβονικά οξέα:

Με τριβρωμιούχο φωσφόρο (PBr3):

3. Τα ακυλοφθορίδια παράγονται με επίδραση Hg2F2 στα αντίστοιχα ακυλοχλωρίδια ή ακυλοχρωμίδια:

4. Τα ακυλοϊωδίδια παράγονται με επίδραση υδροϊωδίου (HI) στα αντίστοιχα ακυλοχλωρίδια ή ακυλοχρωμίδια:

Παράγωγα ακυλαλογονιδίων

  • Τα ακυλαλογονίδια γενικά είναι τα κατεξοχήν ακυλιωτικά μέσα, δηλαδή μπορούν να προσαρτούν σε διάφορες ενώσεις την ομάδα RCO-.

1. Υδρόλυση προς καρβονικά οξέα:

2. Αλκοόλυση προς εστέρα:

3. Αμμωνιόλυση προς αμίδιο:

α. Με NH3:

β. Με πρωτοταγείς αμίνες προς αλκυλαμίδιο:

γ. Με δευτεροταγείς αμίνες προς διαλκυλαμίδιο:

4. Επίδραση με άλατα καρβονικών οξέων προς ανυδρίτη καρβονικού οξέος:

5. Ακυλίωση αρωματικών ενώσεων κατά Friedel-Crafts:

6. Παραγωγή ακετυλαλομαγνησιακών ενώσεων:

7. Αναγωγή:

α. Με καταλυτική υδρογόνωση προς αλδεΰδη ή και προς πρωτοταγή αλκοόλη:

β. Με LiAlH4 ή NaBH4 απευθείας προς πρωτοταγή αλκοόλη:

8. Με επίδραση διαζωμεθανίου προς καρβονικό οξύ:

Πηγές

  • Γ. Βάρβογλη, Ν. Αλεξάνδρου, Οργανική Χημεία, Αθήνα 1972
  • Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
  • SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
  • Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982
  • Δημήτριου Ν. Νικολαΐδη: Ειδικά μαθήματα Οργανικής Χημείας, Θεσσαλονίκη 1983.