Stambeno naselje Crni Vrh u Sarajevu nalazi se u općini Centar u Sarajevu, Bosna i Hercegovina. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 26. do 28. marta 2012. godine, donijela je odluku da se naselje proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[1] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo. Nacionalni spomenik čine stambeni objekti sa pripadajućim zelenim površinama nastali tokom perioda između dva svjetska rata, kao i područje gdje su interpolirani objekti nakon Drugog svjetskog rata uklopljeni u izvorni regulacioni plan.

Naselje se nalazi na području općine Centar sjeverno od Marijin Dvora, u čijem se centralnom dijelu nalazi Kalemova ulica. Sa juga ograničeno je ulicom Kranjčevićeva, a sa istoka kompleksom Državne bolnice.

U osmanlijskom vremenu područje Crnog vrha bilo je nenaseljeno i tek na kraju tog perioda izgrađene su bolničke barake. Početkom austrougarskog perioda, urbanizirano je istočno područje Crnog Vrha (ulice, regulacione linije, vodovod i kanalizaciju), dok je područje zapadno ostalo neizgrađeno. To je bio početak spajanja gradskog područja Marijin Dvora preko Kranjčevićeve ulice sa Koševskim Brdom.

U Kraljevini Jugoslaviji, 26. juna 1923. godine, u prisustvu 28 skupštinara osnovana je zadruga koja je za cilj imala poboljšanje materijalnog i socijalnog statusa željezničara. Iste godine su odobreni prvi zajmovi članovima zadruge. Godine 1931. kupljen je kompleks zemljišta na Crnom Vrhu za potrebe zadrugara i izgradnju zadrugarskih kuća. Izrađen je regulacioni plan, kojim je isparcelisano područje na 93 građevne parcele. Iduće godine se počelo sa gradnjom stambenih objekata rađenih u duhu moderne.^[2]

Izgradnja Željezničarske kolonije na Crnom Vrhu predstavljala je najkrupniji urbanistički poduhvat u Sarajevu iz perioda prve Jugoslavije. Do 1932. godine Željezničarska zadruga je otkupila cjelokupnu južnu stranu Crnog Vrha, a područje je regulirano.

Arhitektura koja je tokom dvadesetih i tridesetih godina XX vijeka nastajala u Sarajevu, bila je raznovrsna i osmišljavana je u sprezi domaće tradicije i srednjoevropskih utjecaja. Ona je na sarajevskom tlu svoje korijene imala u razvijenoj domaćoj kulturi stanovanja. Sarajevske kuće su smišljeno postavljane u svoju okolinu, često u prirodu sa baštama i ljetnim kuhinjama. Imale su razrađenu unutrašnju i vanjsku dispoziciju, a namještaj je bio praktičan i udoban. Pravo na vidik i osunčanje, organska veza stambenih jedinica i zelenila, kao i mjerilo su bili elementi kojima je iskazano poštovanje prema tradicionalnom građevinstvu sarajevskih mahala. S druge strane, savremena arhitektonska, ali i urbanistička forma materijalizovana racionalnom parcelizacijom i proporcionalnim odnosom javnog (ulica) i privatnog (vila i vrt), predstavljaju kreativnu nadogradnju okrenutu ka novim europskim tendencijama i internacionalnom stilu.

U urbanističkom smislu, izgradnja područja predstavlja logičan nastavak naselja Marijin Dvor, podignutog tokom austrougarskog perioda.

U projektovanju pojedinačnih objekata učestvovali su značajni predstavnici moderne sa područja tadašnje Kraljevine Jugoslavije: Dušan Smiljanić, Franjo Lavrenčić, Bruno Tartalja, Danilo Kocijan, Franc Novak, Mate Bajlon i Stjepan Planić. U sklopu naselja nalazi se i vila u kojoj je živio Mate Bajlon. Planska osnova naselja je uglavnom očuvana, a karakteristično je da je regulacioni plan poštovan i kasnijim izvedbama nakon Drugog svjetskog rata.

• Predrag Milošević -Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918 -1941).
• Alija Bejtić -Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. godine