Nacionalizam je ideologija koja drži da je nacija, etnička pripadnost, ili nacionalni identitet osnovni dio ljudskog društva, i koja ima političke implikacije utemeljene na ovom mišljenju; prije svega, tvrdnja da je nacija "jedina pravovaljna osnova za državu",[1][2] te da "svaka nacija zaslužuje svoju državu". Nacionalizam ima za cilj sticanja i održavanja suvereniteta (samouprave) nacije nad svojom domovinom radi stvaranja nacije- države.[3] U ovome obliku, nacionalizam je univerzalna ideologija; ali ovaj izraz također odnosi se na određene ideologije nacionalnih pokreta, koje imaju političke tvrdnje u ime pojedinih nacija.
Nacionalizam smatra da svaka nacija treba da upravlja sama sobom, bez spoljnog uplitanja (samoopredjeljenja), da je nacija prirodna i idealna osnova za državu,[4] i da je nacija jedini pravi izvor političke moći.[3][5] Nadalje ima za cilj izgradnju i održavanje jedinstvenog nacionalnog identiteta, zasnovanog na kombinaciji zajedničkih društvenih karakteristika kao što su kultura, etnička pripadnost, geografska lokacija, jezik, politika (ili vlada), religija, tradicija i vjerovanje u zajedničkoj jedinstvenoj historiji,[6][7] i promovirati nacionalno jedinstvo ili solidarnost[3]] Nacionalizam, dakle, nastoji da očuva i neguje tradicionalnu kulturu jedne nacije.[8] Postoje različite definicije "nacije", što dovodi do različitih tipova nacionalizma. Dva glavna različita oblika su etnički nacionalizam i građanski nacionalizam.
Nacionalizam se razvio krajem 18. vijeka, posebno s Francuskom revolucijom i širenjem principa narodnog suvereniteta (ideja da "narod" treba da vlada).[9] Tri glavne teorije su korištene da se objasni njegov nastanak. Primordijalizam (perenijalizam) se razvijao zajedno sa nacionalizmom tokom romantične ere i smatrao je da su nacije uvijek postojale. Ovo gledište je od tada odbačeno od strane naučnika,[10] a nacije se sada posmatraju kao društveno konstruisane i historijski uslovljene.[11] Teorija modernizacije, trenutno najčešće prihvaćena teorija nacionalizma,[12] usvaja konstruktivistički pristup i predlaže da je nacionalizam nastao kao rezultat procesa modernizacije, kao što su industrijalizacija, urbanizacija i masovno obrazovanje, koji su omogućili nacionalnu svijest.[11][13] Zagovornici ove teorije opisuju nacije kao "zamišljene zajednice", a nacionalizam kao "izmišljenu tradiciju" u kojoj zajednički osjećaji pružaju oblik kolektivnog identiteta i povezuju pojedince u političku solidarnost.[11][14][15] Treća teorija, etnosimbolizam objašnjava nacionalizam kao proizvod simbola, mitova i tradicija, kao što je povezano s radom Anthonyja D. Smitha. Osim toga, širenje nacionalističkih pokreta tokom dekolonizacije navelo je mnoge teoretičare da ispitaju ulogu elita u mobilizaciji zajednica kako bi održale svoju moć.[9]
Moralna vrijednost nacionalizma, odnos između nacionalizma i patriotizma, te kompatibilnost nacionalizma i kosmopolitizma su predmeti filozofske rasprave.[11] Nacionalizam se može kombinovati sa različitim političkim ciljevima i ideologijama kao što su konzervativizam (nacionalni konzervativizam i desničarski populizam) ili socijalizam (ljevičarski nacionalizam).[4][16][17] U praksi, nacionalizam se vidi kao pozitivan ili negativan u zavisnosti od njegove ideologije i ishoda. Nacionalizam je bio odlika pokreta za slobodu i pravdu, povezivan je sa kulturnim preporodom[3] i podstiče ponos na nacionalna dostignuća.[18] Također se koristi za legitimizaciju rasnih, etničkih i vjerskih podjela, potiskivanje ili napad na manjine i podrivanje ljudskih prava i demokratskih tradicija.[11] Radikalni nacionalizam u kombinaciji s rasnom mržnjom bio je ključni faktor u holokaustu koji je počinila nacistička Njemačka,[19] te genocida u Srebrenici koji je počinila srpska vojska.
Terminologija
Terminološka upotreba "nacija", "suverenitet" i povezanih pojmova značajno je poboljšana pisanjem Hugo Grotiusa u djelu De jure belli ac pacis početkom 17. vijeka. Živeći u vremenima Osamdesetogodišnjeg rata između Španije i Holandije i Tridesetogodišnjeg rata između katoličkih i protestantskih evropskih naroda (katolička Francuska je bila u inače protestantskom taboru), nije iznenađujuće da je Grotius bio duboko zabrinut za pitanja sukoba među nacijama u kontekstu suprotstavljanja proisteklih iz vjerskih razlika. Riječ nacija je takođe bila korisno primenjivana pre 1800. godine u Evropi na način da se odnosi na stanovnike neke zemlje, kao i na kolektivne identitete koji mogu uključivati zajedničku historiju, zakon, jezik, politička prava, religiju i tradiciju, na neki način sličniji modernom konceptu.[20]
Nacionalizam izveden od imenice koja označava 'nacije' je novija riječ; na engleskom jeziku, termin datira iz 1798. godine.[21] Termin je prvi put postao važan u 19. vijeku,[22] te postaje sve negativniji u svojim konotacijama nakon 1914.godine. Glenda Sluga napominje da je "Dvadeseto stoljeće, vrijeme dubokog razočaranja nacionalizmom, bilo i veliko doba globalizma."[23]
Akademici definišu nacionalizam kao politički princip koji smatra da nacija i država treba da budu podudarn.[1][2][24] Prema Lisi Weeden, nacionalistička ideologija pretpostavlja da su "narod" i država podudarni.[25]
