Boginje (latinski: variola vera) su zarazna bolest svojstvena čovjeku koju izazivaju dvije vrste virusa variole zvane variola major i variola minor koji pripada rodu Orthopoxvirusa.[1][2]
Historija
Vjeruje se da je u 20. vijeku od posljedica variole umrlo između 300 i 500 miliona ljudi.[3] U ranijim historijskim razdobljima, prije nego što je razvijena vakcinacija i moderni lijekovi, variola je bila daleko ubojitija i imala je bitan uticaj na historiju. Mnoge poznate historijske osobe bile su njene žrtve.
Ipak, najznačajniju ulogu su imale nakon otkrića Amerike, kada su domoroci Sjeverne i Južne Amerike došli u dodir s Evropljanima koji su bili inficirani virusom variole. Za razliku od kolonizatora, domoroci nisu imali razvijen imunitet, što je dovelo do naglog širenja bolesti i dramatičnog pada domorodačke populacije, pa je evropskim kolonizatorima omogućen lak i nesmetan prodor u nova područja.
Domaćin virusa variole je jedino čovjek tako da je naporima Svjetske zdravstvene organizacije1977 godine virus iskorijenjen u ljudskoj populaciji i danas se nalazi samo u laboratorijima. Posljednji prirodni slučaj dijagnosticiran je u oktobru 1977. godine, a Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) je 1980. godine certificirala globalno iskorjenjivanje bolesti[4], što je čini jedinom ljudskom bolešću koja je iskorijenjena.[5] Vakcinacija protiv virusa više se ne provodi tako da se smatra da bi se mogao koristiti kao terorističko oružje.[6]
Velike boginje
Vakcina protiv boginja
Variola major, uzrokuju velike ili crne boginje. Velike boginje izazivaju smrt kod 20-40 % zaraženih,[7][8] a kod preživjelih često ostavlja trajnu unakaženost ili sljepoću.[7] Bolest je teška i teško se liječi. Počinje drhtavicom, visokom temperaturom i jakim bolovima u glavi, kičmi i trbuhu, povraćanjem i zatvorom.[9] Poslije 2 do 4 dana po tijelu izbije velik, krupan osip, koji se brzo pretvara u plikove.[9] Plikovi se zagnoje i na njihovom mjestu se otvore ranice, od kojih ostaju primjetni ožiljci na licu osoba koje su preživjele velike boginje.[9][10]
Bolest se širila između ljudi ili preko kontaminiranih predmeta.[7][11] Prevencija je postignuta uglavnom vakcinom protiv velikih boginja.[12] Kada se bolest razvila, neki antivirusni lijekovi su možda pomogli.[12] Rizik od smrti bio je oko 30%, sa višim stopama među bebama.[7][13] Često su oni koji su preživjeli imali velike ožiljke na koži, a neki su ostali slijepi.[7]
Male boginje
Variola minor, uzrokuju male boginje, blaži oblik koji izaziva smrt samo kod 1 % zaraženih. Bolest počinje jednim kataralnim stanjem u nosu, plućima i na očnoj sluzokoži. Poslije inkubacije od 8 do 16 dana oči zakrvare, suze, i ne može se gledati u svjetlost, nos je pun kao kod prehlade, prisutan je suh kašalj i povećana temperatura. Ovakvo stanje traje 3 do 5 dana, pa se pojavi karakterističan osip. Osip je krupan i javlja se najprije na licu, potom po cijelom tijelu, za razliku od šarlahnog osipa, koji je sitan i tek naposljetku izbija na licu. Prije nego na licu, osip se javlja u ustima, na unutrašnjoj strani obraza. Pojavom osipa kašalj se pojača i dijete za sve vrijeme bolesti ima jak bronhitis, koji se često komplikuje zapaljenjem pluća.
Hopkins, Donald R. (2002). The Greatest Killer. Smallpox in History. (U of Chicago Press, 2002). ISBN978-0-226-35168-1
Kelton, Paul. Cherokee Medicine, Colonial Germs: An Indigenous Nation's Fight Against Smallpox. Norman, OK: University of Oklahoma Press, 2015. ISBN0-8061-4688-5
Reinhardt, Bob H. (2015) The End of a Global Pox: America and the Eradication of Smallpox in the Cold War Era (U of North Carolina Press, 2015). xviii, 268 pp.
