Беластоцкае гета

Беластоцкае гета, 1941—1943

Беласто́цкае ге́та — жыдоўскае гета ў Беластоку, створанае нацыстамі ў перыяд акупацыі Беларусі.

Перадгісторыя

Беласток пачаткова быў акупаваны нямецкімі войскамі 15 верасня 1939 года, але паводле ўмоваў пакту Молатава-Рыбентропа быў перададзены ў склад БССР. З акупаванае Нямеччынай тэрыторыі Польшчы[ru] сюды ўцяклі каля 8–10 тысяч чалавек.

26 чэрвеня 1941 года пасля нападу на СССР нямецкія войскі занялі Беласток, які 15 жніўня з акругай (ням.: Bezirk Bialystok) быў улучаны непасрэдна ў склад Трэцяга Рэйху.

Стварэнне

Ужо на другі дзень акупацыі нацысты зладзілі ў горадзе пагром, які пазней атрымаў назву «Чырвоная пятніца». Было забіта 2 000 жыдоў, большая частка якіх згарэлі жыўцом у будынку Старой сінагогі, траціна жыдоўскіх хат былі зруйнаваныя[1][2].

3 ліпеня і 12 ліпеня 316-м[en] і 322-м батальёнамі дапаможнай паліцыі[be-tarask] былі зладжаныя чарговыя лапанкі[be-tarask], у выніку больш за пяць тысячаў жыдоў былі забітыя на ўскрайку горада[2]. На загад акупацыйных уладаў 26 ліпеня быў сфармаваны юдэнрат[be-tarask], кіраўніком якога стаў прадпрымальнік і сіянісцкі дзеяч з Ваўкавыску Эфраім Бараш[3][4]. Паводле іншых звестак, кіраўніком стаў рабін Гедалья Розэнман, а Бараш быў ягоным намеснікам, які ажыццяўляў фактычнае кіраванне[2]. Усе жыды былі абавязаныя насіць жоўтыя зоркі на спіне і грудзёх.

1 жніўня 1941 года пяцьдзясят тысяч жыдоў Беластоку былі пераселеныя ў гета, размешчанае па абодва бакі ракі Бяла[be-tarask][5].

Дзейнасць

Эфраім Бараш лічыў, што аддаліць ліквідацыю гета можа толькі маштабная вытворчасць неабходных немцам тавараў, таму неўзабаве ў Беластоцкім гета з’явілася болей за дваццаць заводаў, на якіх выпускалі ваенную і тэкстыльную прадукцыю[2][5]. Дзейнічалі таксама так званыя «супавыя» (бясплатныя) кухні, пункт першай дапамогі, дзіцячыя дамы, дом для састарэлых, школа. Частка жыдоў працавала ў Ваўкавыску і вёсцы Маркаўшчызна[pl][6].

18–21 верасня 1941 года 4–4,5 тысячы беластоцкіх жыдоў былі дэпартаваныя ў Пружаны. Частка з іх нелегальна вярнулася ў Беласток, астатнія былі знішчаныя падчас ліквідацыі тамтэйшага гета[be-tarask].

Нямецкае камандаванне планавала зладзіць першую дэпартацыю беластоцкіх жыдоў у лістападзе 1942 года, аднак іх высокая «прадукцыйнасць» прымусіла нацыстаў адтэрмінаваць свае планы[2].

Ліквідацыя

Першая група насельнікаў гета — прыкладна 10 000 чалавек — была высланая ў лагер смерці[ru] Трэблінка 5—12 лютага 1943 года, хоць у самой акрузе ўсе гета былі ліквідаваныя да сакавіка 1943 года.

У жніўні 1943 года нацысты прынялі рашэнне пра канчатковую ліквідацыю Беластоцкага гета. У гэты час яно мела каля 30 000 насельнікаў. Уночы з 15 на 16 жніўня яно было акружанае трыма кольцамі нямецкіх войскаў. Зранку 16 жніўня былі вывешаныя абвесткі пра неабходнасьць збору ўсіх ягоных насельнікаў нібыта для перасялення ў Люблін.

У адказ у гета выбухнула паўстанне, у якім прынялі ўдзел некалькі соцень чалавек. Арганізаваны супраціў быў здушаны 20 жніўня, асобныя купкі паўстанцаў змагаліся цягам месяцу. 18 жніўня пачаліся дэпартацыі. Большасьць жыдоў былі дэпартаваныя ў Майданэк[ru], Панятова, Блізын[pl] і Асвенцім; толькі прыкладна сотня насельнікаў гета здолела ўцячы і далучыцца да партызанскіх атрадаў у рэгіёне. Астатнія (каля 2 000 чалавек) былі дэпартаваныя ў Майданэк праз тры тыдні[7].

Вядомыя насельнікі

Крыніцы

  1. ↑ а б в «Хроника Белостокского гетто» (руск.) // Лехаим
  2. ↑ а б в г д Дан Михман, Михаил Хейфец. Катастрофа европейского еврейства. — Тель-Авив: Открытый Университет. Израиль, 1995. — 474 с. — ISBN 965-06-0233.
  3. ↑ Яд ва-Шэм. Энциклопедия Катастрофы, избранные статьи — Белосток.
  4. ↑ Efraim Barasz — Chairman of the Bialystok Judenrat (англ.)
  5. ↑ а б в Израиль. «Яд ва-Шем»: «Диалог с Б-гом» (руск.)
  6. ↑ «Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939—1945. Informator encyklopedyczny.», Warszawa 1979 r., s. 101.
  7. ↑ The Holocaust in Bialystok (англ.). We Remember Jewish Bialystok! (26 кастрычніка 2011).
  8. ↑ Тененбаум Мордехай // Электронная еврейская энциклопедия — eleven.co.il

Спасылкі