Los primeros documentos escritos que dan cuenta de la so esistencia daten del sieglu X, en tiempos del Conde Fernán González.
Tocantes a los sos oríxenes, ye razonable pensar que s'asitien nos primeros tiempos de la repoblación cristiana allá pol sieglu VII, ye dicir fai yá más de 1300 años.
Tocantes a lo económico, la institución medieval de la Mesta marca la hestoria de la Sierra hasta los nuesos díes. L'alzada ordenó l'espaciu, los usos y la forma de vida de munches xeneraciones. El ganáu ovín afaise perfectamente a les condiciones orográficu y climatolóxicu, tamién podemos atópase en menor númberu ganáu vacunu y caprino, siendo de bona calidá les sos carnes por cuenta de la excelencia de les camperes.
L'aprovechamientu forestal de montes ocupa mil cuatrocientes hectárees que constitúin un compendiu natural en sí mesmes dada la so carauterística bidiversidad. Nelles atopamos fayedales, carbayeres, xardones y na llende cola provincia de Burgos, grandes pinares.[2]
Demografía
Villavelayo foi siempres una villa eminente ganadera. Basó la so economía na ganadería ovina lanar, qu'hasta'l sieglu XIX yera bien rentable una y bones yera bien deseyada pola industria testil. Col zarru de les industries testiles de la zona a finales del sieglu XIX, y el cayente xeneral de la ganadería ovina mientres la primer metá del sieglu XX, producióse una emigración constante na llocalidá. Les primeres décades del sieglu XX a América, sobremanera Arxentina y Chile, y a partir de los años 60 a destinos nacionales, primero a Bilbao, Barcelona o Madrid, y yá nos años 70 a Logroño.
Dende'l gran éxodu de los años 60 y 70 ónde perdió dos tercios de la población que quedaba, foise calteniendo alredor de los 70 censaos, anque les perspectives de futuru son bastante negatives pol avieyamientu de la población y la falta de neños y families nueves.[3]
Gráfica d'evolución demográfica de Villavelayo ente 1842 y 2015
Per un sitiu, destaca nesta villa la so Ilesia de Santa María que data del sieglu VI-VII, anque nel templu conviven dellos estilos arquiteutónicos, visigóticu, mozárabe, románicu, importante templu pa investigadores ya historiadores.
Cuenta tamién Villavelayo con una ermita del sieglu XVII dedicada a Santa Áurea, patrona y fía de la villa y que les sos fiestes celebrar el 11 de marzu y gracies el segundu domingu del mes d'agostu, coles sos dances y el tradicional baille del cachivirrio.
_-_Municipality_Map.svg)
