Principales sedes institucionales de la Unión Europea
Bruxeles Luxemburgu Estrasburgu Frankfurt Bruxeles (Bélxica) Conseyu Européu Comisión Europea 2° Parllamentu Européu Estrasburgu (Francia) Parllamentu Européu Luxemburgu Tribunal de Xusticia Tribunal de Cuentes Frankfurt (Alemaña) Bancu Central Européu

El marcu institucional únicu de la Unión Europea (XE) ye la espresión concreta del principiu de la unicidá institucional d'esta organización internacional.^[1] Ta compuestu por Instituciones, órganos y organismos a los que los Estaos miembros atribúin competencies pal exerciciu comuñal de parte de los sos poderes y de la soberanía. Con ello búscase que determinaes decisiones y actuaciones institucionales provengan d'órganos de calter supranacional que la so voluntá aplicar nel conxuntu de los Estaos miembros, desapoderando asina a los órganos nacionales de cada país.

La Xunión Europea, na so calidá de comunidá de Derechu y acordies cola so personalidá xurídica única, dotóse dende la entrada a valir del Tratáu de Maastricht d'un marcu institucional únicu que funciona en réxime de democracia representativa y acordies con un métodu comuñal de gobiernu.

Les normes y procedimientos que les instituciones tienen de siguir establecer nos trataos,^[2] axustaos pol Conseyu Européu y en conferencies intergubernamentales y ratificaos polos parllamentos nacionales de cada Estáu. Como cualesquier Estáu, la XE dispón d'un parllamentu, un executivu y un poder xudicial independiente, que tán sofitaos y complementaos por otres instituciones. Nel funcionamientu y la estructura orgánica de la Unión estremen los qu'acordies cola denominación que-yos otorguen los Trataos son, por esti orde, les instituciones, los órganos y los organismos de la Unión.

Los trataos que na actualidá definen la estructura institucional son el Tratáu de la Unión Europea (TUE) y el Tratáu de Funcionamientu de la Unión Europea (TFUE). Mientres el TFUE recueye básicamente los conteníos de los Trataos de Roma, polos que se creó la entós Comunidá Económica Europea (CEE) en 1957, el TUE foi robláu en Maastricht en 1992, anque darréu foi modificáu -tamién el TFUE- pol Tratáu d'Ámsterdam (1997), el Tratáu de Niza (2000) y, finalmente, el Tratáu de Lisboa (2007), a valir dende'l 1 d'avientu de 2009.^[3]

Dempués del fracasu de la Constitución Europea (roblada en Roma'l 20 d'ochobre de 2004 col enfotu de sustituyir a tolos anteriores trataos, y atayáu por causa de los referendos negativos de 2005, en 2007 roblóse'l Tratáu de Lisboa, que tres un trabayosu proceso de ratificación entró a valir en 2009. Esti tratáu modificó nuevamente'l TUE, pero tamién l'antiguu Tratáu constitutivu de la Comunidá Europea (TCE), que pasó a llamase Tratáu sobre'l Funcionamientu de la Unión Europea (TFUE).^[4]

Per otra parte, la refundación de la Unión Europea ye un proyeutu institucional lideráu pola Comisión Europea (CE) y el denomináu "Exa franca-alemán",^[5][6][7] qu'empecipió'l so desenvolvimientu dientro del contestu creáu pola inminente salida del Reinu Xuníu de la XE (Brexit).^[8]

Les instituciones son un repartu llindáu d'entidaes orgánicamente complexes con funciones polítiques y alministratives específiques que tomen tola actividá y ámbitos competenciales de la Unión Europea, nel respetu mutuu de les sos respeutives dimensiones polítiques y funciones y dientro de los poderes que-yos atribúin los Trataos (principiu d'atribución de competencies), empobinándose a los procedimientos, fines y condiciones establecíos polos mesmos, y calteniendo ente sigo y colos Estaos miembros una llealtá comuñal n'orde a la fayadiza consecución de los oxetivos de la Unión (principiu de cooperación lleal).

Vienen entendíes nel llamáu "marcu institucional" enunciáu pol artículu 13 del Tratáu de la Unión. Acordies con dichu preceptu, les Instituciones de la Unión Europea tienen como finalidá "promover los sos valores, escorrer los sos oxetivos, defender los sos intereses, los de los sos ciudadanos y los de los Estaos miembros, según garantizar la coherencia, eficacia y continuidá de les sos polítiques y aiciones". Anque'l so númberu foi variando a lo llargo de la historia comuñal, na actualidá, y tres la entrada a valir del Tratáu de Lisboa, les Instituciones son siete:^[9] el Parllamentu Européu, el Conseyu Européu, el Conseyu, la Comisión Europea, el Tribunal de Xusticia de la Unión Europea, el Tribunal de Cuentes y el Bancu Central Européu.

Les rellaciones ente les Instituciones tienen de tar presidíes polos principios de competencia, nel marcu de les atribuciones funcionales y materiales qu'a caúna d'elles otorguen los Trataos, y de cooperación lleal (tomáu del principiu constitucional alemán de llealtá federal) ente sigo, y ente toes elles y los Estaos de la Unión.^[10]

Sedes de les Instituciones polítiques

Edificio Europa en Brselas. Sede principal del Conseyu Européu, del Conseyu de la Unión Europea y d'otros órganos d'altu nivel de la Xunión Europea.^[11]

Edificiu Berlaymont en Bruxeles, sede de la Comisión Europea.

Hai tres instituciones polítiques que tienen el poder executivu y llexislativu de la Unión. El Conseyu de la XE representa a los gobiernos, el Parllamentu representa a los ciudadanos y la Comisión representa los intereses europeos.^[12]

• El Parllamentu Européu (PE), escoyíu cada cinco años polos ciudadanos de la Unión nes eleiciones europees. Anque foi fundáu namái como una asamblea consultiva, los poderes llexislativos de la PE aumentaron notablemente a partir del Tratáu de Maastricht (1992). Na actualidá, ostenta, xunto al Conseyu, el poder llexislativu de la Unión, el poder presupuestario, y el poder de control políticu de les demás Instituciones de la Unión.^[13] El Parllamentu apurre llexitimidá democrática, representando a los pueblos de los Estaos miembros.^[14][15][16]
• El Conseyu Européu, formáu polos Xefes d'Estáu o de Gobiernu de los Estaos de la Unión, más el so propiu Presidente y el Presidente de la Comisión Europea, axúntase trimestralmente y por convocatoria estraordinaria del so Presidente. Les sos funciones son d'orientación política y d'impulsu y definición de les grandes llinies estratéxiques d'actuación política de la Unión. Escarez espresamente de toa potestá llexislativa, pero la so influencia ye grande y tiende a ser creciente a midida que la integración europea estender a ámbitos próximos a lo que se denominó dacuando "el nucleu duru de la soberanía". El so antecedente son les Conferencies cume de los años 70 y 80. Esta Institución, de funcionamientu y composición intergubernamental, representa xunto col Conseyu de la XE la voz de los Estaos y de los sos intereses nacionales na construcción comuñal. Dende avientu de 2014, Donald Tusk ye responsable de presidir y llevar el trabayu de la institución, que dende'l puntu de vista políticu foi descrita como la más alta dientro la Unión Europea.^[17]
• El Conseyu de la Unión Europea, comúnmente conocíu como Conseyu de Ministros, axunta nel so senu a los representantes de los Gobiernos de los Estaos miembros, que los sos intereses nacionales encualla nel procesu decisoriu empuestu pola busca d'un alcuerdu común. El Conseyu exerz xunto col Parllamentu Européu'l poder llexislativu de la Unión.^[18] Ostenta la titularidá formal d'importantes potestaes executives, pero que'l so exerciciu atribúi necesariamente a la Comisión. Magar nos últimos tiempos les sos funciones llexislatives fueron debilitándose en favor de la igualdá col Parllamentu Européu, el paralelu cayente políticu de la Comisión paez tar favoreciendo un desplazamientu de torna simultánea al Conseyu del centru de gravedá del poder decisoriu y executivu, que n'ocasiones más paez morar nesti órganu que nel mesmu Executivu comuñal. Ello sicasí, el Conseyu apaez cada vez más esllumáu pol so alter ego, el Conseyu Européu.
• La Comisión Europea (CE) representa'l poder executivo dientro de la XE anque tamién tien potestá llexislativa. Ye una institución políticamente independiente que representa y defende los intereses de la Unión nel so conxuntu, propón la llexislación, polítiques y programes d'aición y ye responsable d'aplicar les decisiones de la PE y el CUE. La Comisión tien el derechu d'iniciativa esclusiva nel procesu llexislativu; esto ye, que propón les nueves lleis de la Unión, pero son les cámares colegisladoras, Parllamentu y Conseyu, les que les adopten. Tamién s'ocupa del día ente día del funcionamientu de la Unión y tien el deber de respetar la llei y los trataos, polo que se-y conoz como la "guardiana de los Trataos".^[19]

• El Tribunal de Xusticia de la Unión Europea (TJUE) ye la institución depositaria de la potestá xurisdiccional nel sistema constitucional européu. Ye una institución compuesta, qu'entiende na so estructura un órganu supremu, el Tribunal de Xusticia, un Tribunal Xeneral encargáu de resolver en primer instancia, y los tribunales especializaos (na actualidá namái se constituyó unu, el Tribunal de la Función Pública). El TJUE garantiza n'última instancia l'aplicación del Derechu de la Unión, sol impulsu de la Comisión, y ye'l máximu intérprete del Derechu ysobremanera, de los Trataos, actuando según l'equivalente a un Tribunal Supremu y a un Tribunal Constitucional.
• El Tribunal de Cuentes de la Unión Europea ye l'órganu fiscalizador de la Unión Europea. Supervisa la correuta alministración de los fondos europeos, tantu nel nivel de les sos Instituciones, órganos y organismos, como nel de los Estaos miembros, cuando son estos los que los xestionen.

Los organismos son estructures subsidiarias d'otres instituciones pero con autonomía funcional, xeneralmente tratada n'ámbitos especializaos de xestión.^[20]

• El Bancu Central Européu (BCE) ye la institución responsable de la política monetaria europea. Ye'l bancu central de la moneda única europea, el Euru (€). Amás del control sobre la emisión monetaria y los sos requisitos, dispón la política cambiaria y les oscilaciones de los tipos d'interés, ente otres competencies monetaries, que'l so oxetivu imperativu ye caltener la estabilidá de precios, controlando la inflación.
• El Serviciu Européu d'Aición Esterior.
• El Comité Económicu y Social Européu representa a sindicatos, organizaciones patronales, ONG y demás organizaciones sociu-económiques de relevancia europea.
• El Comité Européu de les Rexones representa a les autoridaes rexonales y locales, la so perspeutiva y los sos intereses.
• El Bancu Européu d'Inversiones (BEI) ye un organismu internacional autónomu venceyáu a la naturaleza y los fines de la Unión Europea, que tien por misión contribuyir al desenvolvimientu equilibráu del territoriu comuñal al traviés de la integración económica y la cohesión social.
• El Defensor del Pueblu Européu: Defende a los ciudadanos y empreses de la XE frente a la mala xestión o tratu indebíu o discriminatoriu de les Instituciones, Órganos y organismos de la Unión, lo mesmo que de les alministraciones nacionales cuando infrinjan en perxuiciu de los ciudadanos o empreses obligaciones o allanen derechos que-yos correspuendan en virtú del Derechu Comuñal.
• El Supervisor Européu de Proteición de Datos: (SEPD): Garantiza que les instituciones y organismos de la XE respeten el derechu de les persones a la intimidá nel tratamientu de los sos datos personales.
• La Oficina de Publicaciones Oficiales de les Comunidaes Europees: publica, imprime y distribúi información sobre la XE y les sos actividaes
• La Oficina europea de selección de personal: contrata al personal de les instituciones de la XE y otros organismos.
• La Escuela Europea d'Alministración: empresta formación n'ámbitos específicos al personal de la XE.

• Axencies de la Unión Europea
• Barriu européu de Bruxeles
• Política de la Unión Europea

• Glosariu
• Guía de contactos por institución europea, órganu y axencia, páxina oficial en castellán
• Archivos oficiales de les distintes instituciones de la Unión Europea