La Marca Hispánica (o Marca Española)^{[ensin referencies]} yera'l territoriu entendíu ente la frontera políticu-militar del Imperiu carolinxu con al-Ándalus (al sur de los Pirineos), dende finales del sieglu VIII hasta la so independencia efectiva en diversos reinos y condaos.

Foi una zona colchón creada por Carlomagno en 795 más allá de l'antigua provincia de Septimania, como una barrera defensiva ente los omeyes d'Al-Andalus y l'Imperiu Carolinxu francu (ducáu de Gascuña, ducáu d'Aquitania y la Septimania carolinxa). A diferencia d'otres marques carolinxes, la Marca Hispánica nun tenía una estructura alministrativa unificada propia.

Tres la conquista musulmana de la península ibérica, los carolinxos intervinieron nel nordeste peninsular a fines del sieglu VIII, col sofitu de la población autóctona de los montes. La dominación franca fíxose efectiva entós más al sur tres la conquista de Girona (785) y Barcelona (801). La llamada «Marca Hispánica» quedó integrada por condaos dependientes de los monarques carolinxos a principios del sieglu IX. Pa gobernar estos territorios, los reis francos designaron condes, unos d'orixe francu y otros autóctonos, según criterios d'eficacia militar na defensa de les fronteres y de llealtá y fidelidá a la corona.

El territoriu ganáu a los musulmanes configuróse como la Marca Hispánica, en contraposición a la Marca Cimera andalusí, y diba de Pamplona hasta Barcelona. De toos ellos, los qu'algamaron mayor protagonismu fueron los de Pamplona, constituyíu nel primer cuartu del sieglu IX en reinu; Aragón, constituyíu en condáu independiente en 809; Urgel, importante sede episcopal y condáu con dinastía propia dende 815; y el condáu de Barcelona, que col tiempu convertir n'hexemónicu sobre los sos vecinos, los d'Ausona y Girona.

La población llocal de les marques yera diversa, incluyendo grupos montañeses autóctonos, íberos, hispanorromanos, vasconos, celtes, bereberes, xudíos, árabes y godos que fueron conquistaos o aliaos de los dominadores islámicos o francos. Col pasu del tiempu, los xefes y les poblaciones fixeron autónomos y reclamaron la so independencia. L'área y la so composición étnica camudaba según la fortuna de los imperios y les ambiciones feudales de los condes y valíes escoyíos p'alministrar les contornes. El cambéu de manes d'un pagu yera frecuentemente arregláu fora del campu de batalla, por aciu una compensación económica.

Árees xeográfiques qu'en distintes dómines formaron parte de la Marca son Barcelona, Besalú, Cerdaña, Conflent, Empordà, Girona, Jaca, Osona, Pamplona, Pallars, Perelada, Ribagorza, Rosellón, Sangüesa, Sobrarbe, Urgel y Vallespir.

Mientres el sieglu IX, los condaos carolinxos fuéronse consolidando y los sos gobernantes adquirieron una autonomía creciente, a midida que l'Imperiu carolinxu entraba en crisis por causa de les divisiones internes. Dalgunos d'estos condaos empecipiaron polítiques d'acercamientu colos estaos vecinos musulmanes y caltuvieron bones rellaciones con ellos.

La independencia de los condaos occidentales respectu del rei Carlomagno decidir nel fracasu de tomar de Saraqusta. L'interés de Carlomagno nos asuntos hispánicos moviólu a sofitar una rebelión nel Vilayato de la Marca Cimera d'al-Ándalus, de Sulaymán al-Arabi, valí de Barcelona, que pretendía alzase a emir de Córdoba col sofitu de los francos, en cuenta de apurrir al emperador francu la plaza de Saraqusta.

Carlomagno llegó nel añu 778 a les puertes de la ciudá. Sicasí, una vegada ellí, el valí de Zaragoza Husayn negar a devasar la entrada al exércitu carolinxu. Por cuenta de la dificultá que supondría un llargu asediu a una plaza tan fortificada, con un exércitu tan alloñáu del so centru loxísticu, arrenunció.

El 15 d'agostu de 778, camín de vuelta al so reinu pol pasu de Roncesvalles, ente la collada de Ibañeta y la fondalada de Luzaide, Carlomagno col más poderosu exércitu del sieglu VIII, n'amenorgando a ruines la capital de los vasconos, Pamplona, aliaos de los Banu Qasi, sufrió una contundente emboscada por partíes de nativos vasconos, probablemente socatraos polos fieles a los fíos de Sulayman: Aysun y Matruh ben Sulayman al-Arabí, quien provocaron un escalabru xeneral na retaguardia del exércitu, mandada pol so sobrín Roldán, a base de llanza-yos roques y dardos. La Chanson de Roland inmortalizó l'eventu de la batalla de Roncesvalles. (Vease: Reinu de Navarra).

El valí de Barcelona Sulayman ben al-Arabí, xunto a otros valíes contrarios a Abderramán I, buscó l'ayuda de Carlomagno pa compensar el poder del emirato en 777. L'alcuerdu nun espolletó y Sulayman, que colaba xunto a les sos tropes a xunise a les fuercies rebalbes al emir y al exércitu de Carlomagno, foi prindáu por esti frente a Saraqusta como traidor. Mientres la Batalla de Roncesvalles foi lliberáu pol exércitu combináu de vasconos y musulmanes y retornáu a Zaragoza. Sulaymán unvió al so fíu Matruh a controlar Barcelona y Girona. A la muerte del so padre en 780, Matruh dispunxo Barcelona a favor del emiratu de Córdoba, al qu'ayudó sitiando Zaragoza en 781.

Hacia l'añu 748, Musa ibn Fortún casóse con Oneca y fueron padres, ente otros, de Musa ibn Musa. Oneca había estáu casada enantes col vascón Íñigo Jiménez de la Dinastía Jimena y yera la madre d'Íñigo Aresta, que más tarde sería'l primer rei de Pamplona, lo cual convertía n'hermanascos a Íñigo Aresta y Musa II.

Nel 785 apurrir ensin llucha Girona, fundando Carlomagno el condáu de Girona y estableciendo una primer llinia fronteriza a lo llargo del ríu Ter, con fortaleces como la de Roda de Ter.^[1]

En 789 el valí Husayn de Zaragoza sulevar de nuevu y toma el control de Zaragoza y Huesca (Wasqa). A la muerte de Matruh en 792, tomó'l poder de Barcelona Sadun al-Ruayni. Sadun viaxó a Aquisgrán, capital del imperiu carolinxu, en 797 pa solicitar de nuevu ayuda al emperador contra l'Emiratu de Córdoba, entós sol control d'Al-Hakam I. A cambéu ufiertó Madinat Barshiluna. Carlomagno unvió al so fíu Ludovico Pío que, xunto a otros nobles, pretendía tomar Barcelona pacíficamente, yá na seronda de 800. Sadun nun cumplió la so pallabra y negóse a apurrir la ciudá, polo que los francos atacar. L'asediu foi llargu y Sadun escapó en busca de l'ayuda de Córdoba. Foi prindáu, y tomó el poder Harun, postreru valí de Madinat Barshiluna. Partidariu de siguir defendiéndose del ataque francu, foi destituyíu polos sos allegaos y apurríu a los francos, probablemente'l 3 d'abril de 801. Ludovico Pío avanza hasta Tortosa. En 804 y en 810 fracasen dos espediciones pa tomar de Tortosa y la contraofensiva islámica fai-y recular hasta'l Llobregat.

L'Imperiu carolinxu se disgregó poques décades dempués, tres la muerte del fíu de Carlomagno, Lluis I el Piadosu o Ludovico Pío. Los trés fíos d'ésti (Carlos, Lotario y Luis) partiéronse l'imperiu por aciu el Tratáu de Verdún (843). La Marca Hispánica correspondió a Carlos, moteyáu «el Calvo». Amás de los sos conflictos colos sos hermanos, hubo d'encarar les invasiones normandes ente 856 y 861 nel so territoriu.

La mariña mediterránea, cuayada dende antiguu de torres de vigía contra la piratería berberisca, sufre a partir del 858 l'ataque de los normandos, que xuben pol Ebro dende Tortosa, remontar hasta'l reinu de Navarra, dexando tras les inexpugnables ciudaes de Zaragoza y Tudela, xuben depués pol so afluente, el ríu Aragón, hasta atopase col ríu Arga, que tamién remonten, lleguen hasta Pamplona y escalar, raptando al rei navarru. Y lo mesmo faen en Orihuela, remontando'l Segura.

El 16 de xunu de 877, Carlos el Calvo robló la capitular de Quierzy, cola que pretendía regulase la bona marcha del imperiu, estableciendo la heredá de los principaos y cargos condales. Esta disposición favoreció'l procesu de los condaos de la Marca Hispánica escontra la so independencia de facto a finales del sieglu IX.

Tres la conquista musulmana de la península ibérica, los condaos que darréu formaríen el Reinu d'Aragón (Aragón, Sobrarbe y Ribagorza, d'occidente a oriente), constituyéronse como marquesaos carolinxos al mandu de los cualos asitióse un marqués o gobernador francu. Sicasí, l'estatus del condáu de Sobrarbe permanez ensin esclariar, pos l'islam controlaba la ciudá más importante d'esti territoriu, Boltaña, y les rutes comerciales que travesaben los Pirineos dende'l territoriu de Sobrarbe. Nun paez qu'hubiera, nos primeros tiempos, nenguna comunidá cristiana significativa.

Sí hubo, sicasí, creación de monesterios, cultivu de tierres de llabor y actividá ganadera nel nucleu primitivu d'Aragón y en Ribagorza. El condáu d'Aragón articulábase en redol al ríu Aragón, desenvolviéndose nos valles d'Ansó, Fechu, Aisa y Canfranc y que'l so centru eclesiásticu y cultural yera'l monesteriu de San Pedro de Siresa y, más tarde, la ciudá de Jaca.

A fines del sieglu VIII, los cristianos montañeses fueron apoderaos pol poder carolinxu y, al frente del primixeniu Aragón, asitiaron a un conde francu llamáu Aureolo. A la so muerte en 809 fuercies de la cora Harkal-Suli, división alministrativa del emiratu de Córdoba qu'entendía aproximao l'actual provincia d'Huesca, ocuparon fugazmente el condáu d'Aragón. Pero nun se caltendríen nin un añu esti dominiu, pos en 810 el conde autóctonu Aznar I Galíndez, posiblemente alzáu al poder col sofitu del rei de Pamplona Íñigo Aresta, llogró de nuevu'l condáu.^[2] Darréu foi espulsáu d'estes tierres por García Galíndez «el Malu», anque como compensación foi-y asignáu'l gobiernu de los condaos d'Urgel y Cerdaña.^[3] A pesar d'ello, Aznar I Galíndez estableció una dinastía condal hereditaria n'Aragón dende la primer década del sieglu IX, cuidao que'l so fíu Galindo Aznárez I (o Galindo Aznar), gobierna'l condáu d'Aragón dende los años 830 hasta mediaos o finales de la década de 860, poder que s'estendió tamién al condáu de Pallars.^[4][5] El condáu, lliberáu de la dependencia de los francos, quedó sicasí so la influencia del reinu de Pamplona. A pesar d'ello, el condáu aragonés llogró caltener la so identidá social y alministrativa.^[6]

Sobrarbe yera un territoriu sometíu a l'autoridá del valí d'Huesca dende la ciudá de Boltaña, la ciudá fortificada d'Alquézar y, n'última instancia, dende Barbastro, el nucleu urbano y comercial más importante de la zona. Sía comoquier, a partir del 775, ta documentáu Blasco de Sobrarbe como señor de les tierres más septentrionales d'esti territoriu pa, pocu dempués, integrar esta contorna nortiza a los dominios del conde d'Aragón. Yá a empiezos del sieglu X pasa a xunise al condáu de Ribagorza tres el matrimoniu de Bernardo Unifredo con Toa Galíndez, fía de Galindo II Aznárez, dotada col condáu de Sobrarbe.

Ribagorza tuvo nos sos entamos una mayor dependencia de los francos, como yera habitual nos marquesaos más orientales. Dende'l sieglu IX ta constituyíu como un territoriu cristianu articuláu polos valles de los ríos Noguera Ribagorzana y Noguera Pallaresa y la cuenca del Isábena. Taba venceyáu a los condes de Tolosa hasta que, tres la crisis del condáu tolosano del postreru cuartu del sieglu IX provocada pola violenta muerte del conde Bernardo II, un magnate local, Raimundo I de Ribagorza-Pallars álzase como conde independiente del poder francu y empecipia una dinastía propia. Asina puede dicise que, al igual que va asoceder colos condaos más orientales, ye'l sieglu X el momentu en qu'empieza la disgregación en condaos independientes de la Marca Hispánica.

Darréu dempués de la conquista carolinxa, nos territorios apoderaos polos francos, atópase la mención d'unos distritos políticu-alministrativos —Pallars, Ribagorza, Urgel, Barcelona, Girona, Osona, Ampurias, Rosellón— que reciben el nome de condáu, dientro del cual, como subdivisión, esisten otres circunscripciones menores, el pagu» (pagus, en singular), como por casu, Berga o Vallespir.

L'orixe d'estos condaos o pagos remontar a dómines anteriores a los carolinxos, tal como lo atestigua la frecuente coincidencia ente les sos llendes y los de los territorios d'antigües tribus íberes; como exemplu, el condáu de Cerdaña correspondía al pueblu de los ceretanos, el d'Osona al de los ausetanos, y el pagus de Berga a los bergistanos o bergusis. En consecuencia estos territorios, por fuercia, tendríen de tener dalguna entidá política-alministrativa en tiempos de los romanos y de los visigodos, anque nun se denominaren condaos, nin tuvieren gobernaos por condes na dómina de los reis de Toledo; na monarquía visigoda, los condes, asitiaos en xerarquía per debaxo de los duques, la máxima autoridá provincial, gobernaben solo les ciudaes, circunscribiéndose la so autoridá puramente al ámbitu urbanu, de cutiu delimitado por muralla, qu'escluyíen el distritu rural dependiente de la ciudá. Poro, pa entamar los territorios ganaos al sur del Pirinéu, los francos nun crearon nenguna entidá, sinón que se llindaron a caltener les yá establecíes poles tradiciones alministratives de los sos pobladores.

Primeramente l'autoridá condal recayó na aristocracia local, tribal o visigoda, pero los intentos de convertir les sos demarcaciones en señoríos hereditarios obligó a los carolinxos a sustituyilos por condes d'orixe francu. D'esta miente, en Girona, Urgel y Cerdaña hubieron d'aceptar nel añu 785 l'autoridá franca qu'impunxo'l Imperiu carolinxu nestes marques como baluarte contra la puxante espansión del emirato cordobés del poderosu Abderramán I, yá independizáu d'oriente. Coles mesmes, Carlomagno, que nesta dómina andaba a la tema pol dominiu d'occidente col Emiratu de Córdoba, asitió marqueses y consolidó'l so poder ocupando Ribagorza, Pallars, Cerdaña, Besalú, Girona, Ausona y Barcelona onde estableció caudiellos con prerrogativas militares pa oponese a les ofensives árabes. A lo llargo de tol sieglu IX los condaos hispánicos van depender del emperador carolinxu.^[7]

Los condaos pirenaicos orientales qu'a partir del sieglu XIII constituyiríen una entidá con una idiosincrasia común llamada Cataluña non solo dependíen alministrativamente del Imperiu carolinxu, sinón tamién dende'l puntu de vista eclesiásticu. El poder relixoso nestos condaos dependió del arzobispáu carolín de Narbona mientres más de cuatrocientos años ente los sieglos VIII y mediaos del XII, cuando en 1154 el papa Anastasio IV otorgaba a la sede tarraconense el títulu de metropolitana. Tou ello magar los intentos nesti periodu de restaurar un arzobispáu propiu similar al que tuvo'l Reinu visigodu en Tarragona de Sclua (fines del IX) o Cesareo, que quixo restaurar l'arzobispáu en Vic en 970 ensin consiguilo. De cuenta que la Marca Hispánica dependía tantu del poder civil, como del poder relixosu francu.^[8]

Sía que non, el territoriu de la Marca Hispánica estabilizar mientres tol sieglu IX nuna frontera ente'l Reinu de Carlomagno y la Marca Cimera andalusí delimitada poles sierres de Boumort, Cadí, Montserrat y Garraf.^[7]

El sieglu X vien marcáu pola fragmentación política de los condaos orientales, anque se va afirmando progresivamente la hexemonía del conde de Barcelona, que dende principios del sieglu yá controla tamién el de Osona y el de Girona (a lo menos dende 908).^[9] Ye'l sieglu X el de la rellumanza político y militar del Califatu de Córdoba, polo que'l condáu de Barcelona y el condáu d'Osona caltuviéronse a la defensiva mientres toa esta dómina; sicasí Almanzor atacó Barcelona nel añu 985 y caltener n'estáu de sitiu mientres más d'una selmana, pa finalmente escalar la capital condal.^[7]

Solo cola desmembración del califatu cordobés, los condaos de Urgel y de Barcelona pudieron pasar a la ofensiva y, como'l restu de los estaos cristianos, empecipiar una espansión del so territoriu por aciu repoblación de tierres y conquistes militares col sofitu financieru del cobru de paries a les taifes andalusíes en cuenta de compromisos de non agresión.^[7]

Col tiempu, los llazos de dependencia de los condaos respectu de la monarquía franca fuéronse debilitando. L'autonomía consolidar al afirmase los derechos d'heriedu ente les families condales. Esti enclín foi acompañada d'un procesu d'unificación de los condaos hasta formar entidaes polítiques más amplies.

El conde Wifredo el Velloso representó esta orientación. El so gobiernu coincidió con un periodu de crisis que llevó a la fragmentación del Imperiu carolinxu en principaos feudales. A partir d'entós, los feudos francos tresmitir por heriedu y los reis francos a cencielles sancionaron la tresmisión. Wifredo foi l'últimu conde de Barcelona designáu pola monarquía franca y el primeru que mandó los sos estaos a los sos fíos. Consiguió axuntar sol so mandu una serie de condaos pero nun los tresmitió xuníos n'heriedu a los sos fíos. Conde de Urgel y Cerdaña en 870, recibió nel añu 878 los condaos de Barcelona, Girona y Besalú de los reis carolinxos. A la so muerte en 897, la unidá rompióse, pero'l nucleu formáu polos condaos de Barcelona, Girona y Osona caltúvose indiviso.^[10] D'esta forma, créase la base patrimonial de la casa condal de Barcelona, lo cual foi consideráu por sectores de la historiografía catalana como l'entamu de la independencia de la Marca Hispánica d'estos condaos, que s'apiguraríen nel sieglu XIV nel Principáu de Cataluña.

Los condes qu'asocedieron a Wifredo al frente del condáu de Barcelona caltuvieron la so llealtá a los carolinxos, inclusive frente a los intentos de diversos usurpadores d'ocupar el tronu francu. Asina, mientres el reináu de Carlos el Simple caltúvose la cronoloxía según los sos años de reináu nos documentos del condáu, pero esti costume atayar mientres el gobiernu de Raúl de Borgoña, y volviendo darréu a ser restaurada cola torna de los carolinxos al poder con Luis d'Ultramar en 936. Sía comoquier, nun consta que'l conde Suñer I fora rindi-y homenaxe personalmente nin que-y xurara fidelidá, anque sí allegaron diversos clérigos y magnates del condáu.^[11]

Nel 985 Barcelona, entós gobernada pol conde Borrell II, ye atacada y amburada por Al-Mansur que la escala'l 6 de xunetu, tres ochos díes d'asediu. El conde abelúgase entós nos montes de Montserrat, n'espera de l'ayuda del rei francu, pero nun apaecen les tropes aliaes, lo que xenera un gran malestar. Nel añu 988, aprovechando la sustitución de la dinastía Carolinxa pola dinastía Capeta, nun consta que'l conde de Barcelona Borrell II emprestara'l debíu xuramentu de fidelidá al rei francu, magar que ésti riquir por escritu. Esti actu ye xeneralmente interpretáu como'l puntu de partida de la independencia de fechu del condáu de Barcelona.^[12]

Nel sieglu X nun había una delimitación precisa ente un llau y otru de lo que güei llamaríamos «frontera» que dixebraba los condaos de la Marca Hispánica d'al-Ándalus. Per una parte, la separación ente los distintos territorios yera imprecisa y nun se trataba d'una área despoblada, sinón que nella había dellos pobladores d'obediencia incierta. Per otra parte, a cada llau había habitantes que taben sometíos a autoridaes civiles y relixoses que la so sede atopar nel bandu opuestu.

La franxa de separación ente los dominios cristianos y musulmanes tampoco tenía una estensión uniforme. Nes proximidaes de Lleida y Balaguer, esta franxa yera más estrecha, en parte pola potencia d'estos dos enclaves musulmanes y en parte pola sobrevivencia de comunidaes cristianes que debíen de caltener una importante rellación colos sos correlixonarios del otru llau de la frontera. Sicasí, yera muncho más amplia al suroeste de Barcelona, onde a lo llargo del sieglu fueron apaeciendo castiellos que, de la mesma, atraíen a nuevos pobladores. Estos castiellos, que solíen asitiase a lo cimero de visos o otros puntos con gran visibilidá, diben configurando una rede que respondía a un proyeutu tanto de defensa como de dominación del territoriu circundante. Sicasí, nos valles y llanures multiplicaben los edificios de calter relixosu, que constituyíen una segunda rede territorial, promovida por abás, obispos y magnates, y qu'indiquen la multiplicación de los nucleos de población.^[13]

Cola disgregación del califatu de Córdoba a entamos del sieglu XI, quedó en manes de les taifas fronterices la defensa del territoriu baxu dominiu musulmán frente a los reinos y condaos que configuraren la Marca Hispánica y que, lliberaos de la so dependencia de la monarquía franca, amosábense cada vez más ansiosos por ampliar los sos dominios. Pa ello, los gobernantes de les taifas nun duldar en recurrir a tropes mercenaries cristianes. Asina, probablemente foi na batalla de Graus (1063) onde Rodrigo Díaz de Vivar, conocíu como El Cid Campeador, Mio Cid o a cencielles El Cid (del árabe dialeutal سيد, sīd, «señor»), engarró per primer vegada, como caudiellu de los sos mesnadas mercenaries a les órdenes del rei taifa de Zaragoza Al-Muqtadir, quien sía comoquier, a la so muerte, y como yá fixo'l so padre, volvió estremar el reinu al apurrir al so fíu Al-Mutamín Zaragoza y la zona occidental, y al so fíu Al-Mundir, Lleida, Tortosa y Dénia.

Pela so parte, el rei Ramiro I d'Aragón yá intentara repitíes vegaes apoderase de les ciudaes islámiques de Barbastro y Graus, llugares estratéxicos que formaben una cuña ente los sos territorios. Barbastro yera la capital del distritu nororiental de la Taifa de Zaragoza y esta llocalidá acoyía un importante mercáu.

En 1063 Ramiro I sitió Graus, pero Al-Muqtadir en persona, al mandu de un exércitu qu'incluyía un contingente de tropes castellanes al mandu de Sancho II de Castiella, hermanu d'Alfonso VI de Llión, que cuntaba ente los sos huestes con un mozu castellanu llamáu Rodrigo Díaz de Vivar, consiguió refugar a los aragoneses, que perdieron nesta batalla al so rei Ramiro I. Poco duraría l'ésitu, pos el socesor nel tronu d'Aragón, Sancho Ramírez, cola ayuda de tropes de condaos francos ultrapirenaicos y n'unión con Armengol III, conde de Urgel, que morrió na agarrada, tomó Barbastro en 1064 no que se considera la primer llamada a la cruzada conocida.

Al añu siguiente, Al-Muqtadir reaccionó solicitando l'ayuda de too al-Ándalus, llamando de la mesma a la yihad y volviendo recuperar Barbastro en 1065. Esti trunfu dexó a Al-Muqtadir tomar el nomatu honoríficu de Billah («El poderosu gracies a Alá»), y Barbastro siguió en manes de la Taifa de Zaragoza hasta qu'Armengol IV, conde de Urgel, volviera conquistar, yá sol reináu d'Al-Musta'in II.

La llegada de los almorávides representó un frenu temporal a esta espansión: ganaron a Alfonso VI de Llión na batalla de Zalaca de 1086 y apoderáronse de los reinos de taifas. Protexer de los cristianos y ayudaron a la so economía cola introducción d'una nueva moneda, pero la so ocupación militar causaba un creciente ofiendo. En 1090 l'imperiu almorávide reunificó les taifas como protectoraos sometíos al poder central de Marrakech y destituyeron a tolos reis de taifas sacante a Al-Mustaín, que caltuvo bones rellaciones colos almorávides, gracies a lo cual caltúvose como reinu fronterizu independiente, yá que, al constituyir una avanzadura d'al-Ándalus frente a los cristianos, foi l'únicu territoriu qu'evitó la unificación almorávide.

Tres una tercer conquista islámica, Barbastro foi recuperada definitivamente en 1101 pol rei Pedro I d'Aragón que, col permisu del Papa, convertir en sede episcopal, treslladando la sede dende Roda de Isábena.

Nel añu 1137 producir na ciudá unu de los acontecimientos históricos más relevantes: nel barriu del Entremuro robláronse los esponsales ente'l conde de Barcelona, Ramón Berenguer IV, y Petronila, fía de Ramiro II el Monxu. La boda celebróse muncho más tarde, nel mes d'agostu de 1150, en Lleida, que cayera en manes del propiu Ramón Berenguer IV y del conde Ermengol VI de Urgel un añu antes.

Yá a principios del sieglu XII, el conde Ramón Berenguer III (1082-1131) de Barcelona incorporara a los sos dominios el condáu de Besalú (1111) (por aciu alianza matrimonial), el de Cerdaña (1117 o 1118) (por heriedu), y conquistara parte del condáu de Ampurias (ente 1123 y 1131). Más allá de los Pirineos, tamién controlaba'l de Provenza (dende 1112), que al morrer mandó al so segundu fíu Berenguer Ramón.^[14] Otros condaos, como Pallars, Urgel, Rosellón o Ampurias acabaron integrándose darréu, ente'l postreru terciu del sieglu XII y el sieglu XIV, na Corona d'Aragón.

Ramón Berenguer IV el Santu a la muerte del so padre en 1131 recibió'l Condáu de Barcelona, ente que'l so hermanu ximielgu Berenguer Ramón asocéde-y en Provenza. N'agradecimientu al sofitu amosáu, en contra de los castellanos, Ramiro II d'Aragón ufiertó-y a la so fía Petronila, d'un añu d'edá, en matrimoniu.

Ramiro depositó nel so xenru'l reinu pero non la so dignidá real, dada llexítimamente a la casa d'Aragón, pol so antepasáu Sancho III el mayor del reinu de Navarra, roblando d'equí p'arriba Ramón Berenguer como Conde de Barcelona y Príncipe d'Aragón. Depués Ramiro arrenunció al gobiernu, anque non al so títulu de rei, pos siguía siendo'l Señor Mayor de la Casa d'Aragón en cuantes qu'Alfonso nun cumpliera la mayoría d'edá y volvió al conventu. D'esta manera, Ramiro II, fíu del rei de Navarra Sancho Ramírez, cumplió la misión de salvar la monarquía y asina tamién se xuniría'l Reinu d'Aragón col Condáu de Barcelona. En marzu de 1157 nacía en Huesca el primoxénitu de la pareya formada por Ramón Berenguer y Petronila, llamáu como'l so padre: Ramón Berenguer, que va reinar col nome d'Alfonso II n'honor a Alfonso I, y va convertise nel primer rei de la Corona d'Aragón.

La fecha na que los condaos catalanes independícense formalmente de Francia ye'l 11 de mayu en 1258 col tratáu celebráu en Corbeil ente Xaime I d'Aragón, el Conquistador y el rei de Francia Lluis IX. En dichu tratáu dambos reis dexaron derechos sobre territorios, Xaime I sobre territorios occitanos y el francés sobre los condaos catalanes, que pasaron a depender namái del monarca de la Corona d'Aragón.

L'estáu d'Andorra nos Pirineos y la so historia apurren un típicu exemplu de los señoríos feudales de la rexón, siendo la única pervivencia actual de la Marca Hispánica.

• Rodríguez Picavea Matilla, Enrique, La Corona d'Aragón na Edá Media, Madrid, Akal, 1999. ISBN 978-84-460-1077-7

• Salrach, Josep Mª (2004). Catalunya a la fi del primer mil·leni (en catalán). Pagès Editors. ISBN 84-9779-237-8.

• Vilar, Pierre (direutor) (1987). Història de Catalunya (en catalán). Edicions 62. ISBN 84-297-2601-2.

• DURÁN GUDIOL, A., «Aragón, Sobrarbe y Ribagorza nos sieglos IX y X: xeografía condal», Atles d'Historia de Aragón, Institución «Fernando'l Católicu» – Universidá de Zaragoza, 2006. Ed. dixital a partir de la ed. de xineru de 1999.
• UBIETO ARTETA, Agustín, «El Pirinéu aragonés hasta 920», Cómo se formó Aragón. Institución «Fernando'l Católicu», Zaragoza, 2005. Ed. dixital a partir de la ed. orixinal de 1982.
• Compromisu de Petronila y Ramón Berenguer nel barriu del Entremuro.