Persones que falen una llingua aborixe, como porcentaxe de la población por rexón xeográfica, acordies col censu de 2011.
Les llingües aboríxenes australianes son un conxuntu heteroxéneu de families de llingües y llingües aisllaes natives d'Australia ya islles axacentes, anque escluyendo primeramente Tasmania. Les rellaciones de parentescu ente estes llingües nun tán dafechu clares, anque se fixeron progresos substanciales nes décades recién.
Los aboríxenes tasmanios fueron esterminaos bien llueu na colonización d'Australia y les sos llingües escastáronse primero que pudieren ser documentaes en detalle. Históricamente los habitantes de Tasmania tuvieron aisllaos del continente dende finales de la edá de xelu y aparentemente siguieron ensin contactos esteriores mientres más de 10 000 años. La so llingua ye inclasificable colos llindaos datos disponibles, anque paez qu'hubo semeyances coles llingües del continente.
La principal familia de llingües australianes, ye la familia pama-ñungana y cubre casi tol continente australianu, la mayoría de los llingüistes (con R.M.W. Dixon como notable esceición) acepten la pana-ñung como unidá filoxenética. Por comodidá arrexuntóse a les demás llingües, falaes casi toes nel estremu norte, como non pama-ñunganas.
El númberu de falantes de llingües d'estes families ye bien llindáu na actualidá, rondando los 50.000 usuarios.
Carauterístiques comunes
Les llingües australianes formen un área llingüística que comparte gran parte del vocabulariu y una fonoloxía pocu común: namái trés vocales (a, i, o), nun hai distinción ente sonores y sordes, nun hai fricatives, sicasí hai dellos tipos de r y plosivas, nasales y llaterales con dellos puntos d'articulación — llabialp, m, dentalth, nh, lh, alveolart, n, l, retroflexart, rn, rl, palatalty, ny, ly, velark, ng. Dixon cree que tres quiciabes unos 40 000 años d'influencies mutues, yá nun ye posible estremar rellaciones xenealóxiques fondes de les carauterístiques llingüístiques n'Australia y que nin siquier la familia pama-ñungana ye válida.
Otres traces llingüístiques comunes son:
Les pallabres cunten, casi siempres, con más d'una sílaba.
Nun esisten nomes pa los numberales más allá del 3.[1] Anque en contrapartida amás del singular y el plural, en munches llingües esiste dual y trial. Pa numberales superiores a trés usen combinaciones tipu 2+2 o 2+2+1, etc.
Son idiomes con casos gramaticales y un númberu amenorgáu de fonemes. Los rexistros llingüísticos adopten variedaes estremes.
Ye habitual la esistencia de sistemes de categoríes semántiques por aciu prefixos pa los sustantivos. Asina por casu, la llingua enindhilyagwa (de la familia non pama-ñungana) cuenta con cinco xéneros: masculín, masculín non humanu, femenín (humanu ya inhumanu), inhumanu "brillante" (prefixu a-) ya inhumanu "non brillosu" (prefixu mwa-). Na llingua dyirbal, tou nome hai de dir precedíu d'una de los cuatro pallabres categoriales esistentes nella: bayi (qu'inclúi principalmente a homes y animales), balan (pa muyeres, agua, fueu y llucha), balam (pa la mayoría de la carne non comestible) y baya pa tou lo demás.
La mayor parte d'elles amuesa carauterístiques polisintétiques.
Probablemente casi toles llingües australianes con falantes permanecen ensin una ortografía específica desenvuelta pa elles, emplegándose para la so trescripción l'alfabetu llatín. Los soníos non presentes na llingua inglesa son representaos usando dígrafos, o más raramente por diacríticos. Ente los dígramos atópense < rt, rn, rl > pa les retroflexes o (apico)postalveolares, < lh, rh, tn, nh > pa les (lamino)dentales, < ly, ry, ty, ny > pa les (lamino)palatales. Dellos exemplos pueden trate na siguiente tabla:
Les llingües australianes tienden a tener un sistema vocálicu de namái tres timbres vocálicos /a, i, o/. El fonema /o/ ye una vocal zarrada y posterior, na mayoría de llingües realízase como un soníu arrondáu [o] anque n'otres llingua apaez como soníu non-arrondáu [ɯ]. Delles llingües amás presenten oposición ente vocales curtios y llargues.
Amás les distinciones de sonoridá nes consonantes nun son frecuentes, dependiendo de si una oclusiva articúlase como sonora o sorda de la posición dientro de la pallabra. La estructura silábica polo xeneral ye simple y suel evitar l'escurrimientu de grupos consonánticos complicaos. Un inventariu consonánticu típicu d'una llingua australiana suel incluyir los siguientes fonemes:
El sistema anterior destaca pola ausencia total de fricatives, la esistencia d'una consonante nasal por cada oclusiva (teniendo idénticu puntu d'articulación). Les estructura silábica típica ye CV(C)
División en families y árees llingüístiques acordies cola conservadora clasificación de Dixon (2002).
Tradicionalmente, les llingües australianes estremáronse nuna docena de families aproximao. Inclusive los qu'acepten que toles llingües d'Australia tán emparentaes, consideren que'l tiví de les islles Melville y Bathurst (Territoriu del Norte, Australia) ye una probable esceición.
Lo que sigue ye un intentu de clasificación de rellaciones xenealóxiques ente les families australianes, siguiendo'l trabayu de Nick Evans y collaboradores na universidá de Melbourne. Anque non tolos subgrupos son mentaos, inclúyese abondu detalle por que'l llector pueda completar la llista con cualquier obra de referencia como Ethnologue. Dase'l númberu averáu de llingües, pero namái como referencia, yá que distintes fontes cunten les llingües de forma distinta.
Nota: pa faer enllaces y referencies a estes llingües, hai que tener en cuenta que munchos nomes tienen delles formes d'escritura: rr~r, b~p, d~t, g~k, dj~j~tj~c, j~y, y~i, w~o, o~oo, y~a, etc.
Pa cada familia da una cifra averada del númberu de llingües en cada familia, el númberu difier yá que distintos autores difieren en si ciertes llingües son dialeutos de la mesma llingua o llingües distintes.
Les llingües macro-pama-ñunganas son una propuesta recién qu'arrexunta les llingües pama-ñung con otros dos grupos putativos, esti macrogrupo taría formáu por:
Evans, Nicholas (ed.). 2003. The non-Pama–Nyungan languages of northern Australia: comparative studies of the continent's most linguistically complex region. Canberra: Pacific Linguistics.
McConvell, Patrick and Nicholas Evans. (eds.) 1997. Archaeology and Linguistics: Global Perspectives on Ancient Australia. Melbourne: Oxford University Press
O'Grady, Geoff; Ken Hale. 2004. The Coherence and Distinctiveness of the Pama–Nyungan Language Family within the Australian Linguistic Phylum. In Claire Bowern and Harold Koch, eds., Australian Languages: Classification and the Comparative Method. John Benjamins Pub. Co.
Walsh, Michael. 1991. Overview of Indigenous languages of Australia. In Suzane Romaine (ed), Language in Australia. Cambridge University Press. ISBN 0-521-33983-9
