|
Llingües kuki-chin
Les llingües kuki-chin (tamién mizo-kuki-chin) son un grupu filoxenéticu establecíu dientro de les llingües tibetano-birmanes
La mayoría de falantes d'estes llingües conócense como kukī n'asamés y como chin en birmanu; dalgunos tamién son llamaos naga, anque los mizo (o lushai) tamién son étnicamente distintos.
Clasificación
Mientres el sieglu XIX reconoció'l parentescu más estrechu de munches llingües kuki-chin dientro de les la caña tibetanu-birmana. Nes primeres propuestes propúnxose rápido un grupu kuki-chin-naga qu'incluyía a les llingües kuki-chin y a otros grupos heteroxéneos de llingües sino-tibetanes. Sicasí, la meyor documentación esistente na actualidá fai que nun paeza sostenible l'antiguu grupu kuki-chin-naga, en términos filoxenéticos, polo que dacuando si sigue usando'l nome pero namái como grupu xeográficu.
Les llingües kuki-chin puramente diches pueden clasificase en cuatro grupos:
- Kuki-chin central (~860 mil falantes en (2005)): Mizo (Lushai), Zyphe, Bawm (Banjogi), Hmar, Hakha (Lai Pawi), Ngawn, Senthang, Tawr, Zotung, Darlong, Pangkhua
- Kuki-chin septentrional (~1,05 millones de falantes en (2005)): Falam (Hallam, incl. Laizo, Zahao), Añal, Hrangkhol, Zo (Zou, Zome), Aimol, Biete (Bete), Paite, Siyin (Sizaang), Tedim (Tiddim), Thado, Chiru, Gangte, Kom, Lamkang, Chothe (Old Kuki now Naga), Kharam (Naga), Milhiem, Monsang (Naga), Moyon (Naga), Purum (Naga), Tarao (Naga), Ralte, Ranglong, Sakachep, Simte, Vaiphei, Yos
- Kuki-chin meridional (~465 mil falantes en (2005)): Shö (Asho/Khyang, Bualkhaw, Chinbon, and Shendu), Mara (Lakher), Khumi (Khumi proper and Khumi Awa), Daai (Nitu), Mro, Mün, Nga La, Welaung (Rawngtu)
Otros autores como Bradley (1997), conisderan que dientro del grupu kúkico pueden incluyise dos llingües más:
Comparanza léxica
Los numberales en distintes llingües kuki-chin, el meithei y el kabir son:[1]
| GLOSA
|
Septentrional
|
Central
|
Meridional
|
PROTO-
KUKI-CHIN
|
Meithei |
Karbi
(Mikir)
|
| Añal |
Kom |
Paite |
Zome
|
Chin
Bawm |
Chin
Nagwn |
Pankhu |
Mizo
|
Chin
Mro |
Chin
Khumi |
Chin
Müün
|
| '1' |
əkʰè |
inkʰət |
xat̪ |
kʰə̀t
|
(pə)kʰak |
pa kʰat |
kʰakːa |
pəkʰat |
hã˧˩ |
hɑ˩ |
el to-mɑt˧
kʰɑt˧ |
*kʰat
|
ə-mə |
isi
|
| '2' |
əhnã̀ |
inni |
nik |
nìː
|
(pə)ninʔ |
pa ninʔ |
pnika |
pənhni |
nin˧˩ |
n̥ɨŋ˩ |
k-hĩʔ˧ |
*hniʔ
|
ə-nin |
hini
|
| '3' |
tʰùm |
intʰum |
tʰoŋ |
tʰum
|
(pə)tʰum |
pa tʰum |
tʰumka |
pətʰum |
tʰũ˩˧ |
tʰoŋ˩ |
k-tʰum˩ |
*tʰum
|
ə-húm |
ketʰom
|
| '4' |
pəli |
mənli |
rili |
liː
|
(pə)liː |
pa li |
lika |
pəlːi |
mᵊli˩˥ |
pᵊlɨ˩ |
k-pʰli˩ |
*b-li
|
mə-ri |
pʰli
|
| '5' |
pəŋã́ |
rəŋa |
ŋɑ |
ŋāː
|
(pə)ŋaː |
pa ŋa |
rɨŋaka |
pəŋa |
bã˩˥ |
pɑŋ˧˩ |
k-m̥ɑ˩ |
mə-ŋa || pʰo
|
| '6' |
tərù |
kəruk |
guk |
gùʔ
|
(pə)ruk |
pa luk |
rowka |
pəruk |
tᵊru˧˩ |
tᵊreuʔ˧ |
k-kʰxuk˧ |
*t-ruk
*k-ruk
|
tə-ruk |
tʰrok
|
| '7' |
təkhɔ̀ |
səri |
sɔgik |
səgìː
|
(pə)śəriʔ |
pa saliʔ |
ʃərika |
pəʃːəri |
sʰᵉri˧˩ |
sᵊrɨʔ˧ |
k-kʰxiʔ˧ |
*s-riʔ
*s-giʔ
|
tə-ret |
6+1
|
| '8' |
tərí |
kəret |
giaːt̪ |
giéːt
|
(pə)riat |
pa riat |
riatka |
pəriat |
tᵊja˩˧ |
tᵊrjɑ˥˧ |
k-kʰxet˩˧ |
*k-riat
*t-riat
|
nin-pan
10-2 |
10-2
|
| '9' |
təkú |
ko |
koɑ |
kuɔ́ː
|
(pə)kua |
pa kua |
kuakːa |
pəkːua |
tᵊkɔ˥˩ |
tᵊkɔ˥˧ |
k-kɔ˧ |
*t-kua
|
mə-pən
10-1 |
10-1
|
| '10' |
sóm |
som |
sɔm |
sɔ̀ːm
|
śɔːm |
sawm |
ʃomka |
ʃom |
χa˦ sʰə˥˧ |
ho˩ |
xɑ˩ |
*sʰawm
|
tə-ra |
kep~
kre-
|
Los numberales en meithei presenten mayor similaridad coles llingües ao-naga que coles llingües kuki-chin. El numberal *-pan qu'apaez nes formes pa '8' y '9' en methei tamién apaez nes llingües konyak.
Ver tamién
Referencies
Bibliografía
- George van Driem (2001) Languages of the Himalayas: An Ethnolinguistic Handbook of the Greater Himalayan Region. Brill.
- Thurgood, Graham (2003) "A subgrouping of the Sinón-Tibetan languages: The interaction between language contact, change, and inheritance." In G. Thurgood and R. LaPolla, eds., The Sinón-Tibetan languages, pp 13–14. London: Routledge.
|
|
