El romañol baxa del Llatín vulgar. Ésti evolucionó xunto al toscanu. Lo qu'estrema al romañol d'otres llingües del norte d'Italia ye un complexu de factores históricos, xeográficos y culturales.
Heriedu greco-bizantina mientres los sieglos VI, VII y VIII;
distinta esposición a la influencia xermánica;
Les distintes carauterística del llatín faláu na Península Itálica (norte y sur de los Apeninos del Norte);
La esistencia d'un "fondu celta" el cual formó un sustratu pa toles llingües nortices.
Distribución xeográfica
Distribución xeográfica del romañol (en rosa escuru)
Frontera occidental
El dialeutu emiliano ye faláu na parte oeste de la Romaña. Les zones onde'l romañol y el emiliano contauten son les árees del ríu Sillaro (25 km al este de Boloña); al oeste de Castel San Pietro Terme fálase emiliano y al so este, en Imola el romañol. En Emilia-Romaña, el emiliano falar dende Sillaro hasta Plasencia.
Frontera septentrional
El ríu Reno ye la frontera ente'l romañolo y el dialeutu de Ferrara. El romañol falar en dellos pueblos del norte de ríu Reno, como Argenta y Filu, onde s'entemecen xentes d'oríxenes romañolos y ferrarienses. Ferrara atópase dientro del dominiu llingüísticu del emiliano.
Frontera meridional
El romañol fálase tamién fora d'Emilia-Romaña, como en San Marín, nel valle de Marecchia, nel valle de Conca (Montefeltro) y en tola provincia de Pesaro y Urbino.
Lliteratura
XVI-XIX
El primer testu en romañol ye'l "sonetto romagnolo" de Bernardino Catti de Rávena impresu en 1502. Foi escritu nuna especie d'amiestu ente l'italianu y el romañolo.
El primer poema en romañol data de finales del sieglu XVI. Y Pvlon matt. Cantlena aroica, un poema heroicu-cómicu basáu nel Orlando Furioso y escritu por un autor anónimu de San Vittore di Cesena. El poema orixinal componer de doce canto, de los cualos solo sobrevivieron los cuatro primeros (1848 llinies).
El primer poeta en romañol en ganar fama foi'l clérigu Pietro Santoni (Fusignano, 1736-1823). Foi'l maestru de Vincenzo Monti, unu de los más famosos poetes italianos d'esi momentu.
En 1840 publicóse'l primer diccionariu italianu-romañol, obra d'Antonio Morri de Faenza.
XX
El sieglu XX foi'l meyor pa la lliteratura en romañol. La poesía y la dramaturxa en romañol algamaron el so mayor nivel calidable. Los meyores autores d'esti periodu son:
