L'altu alemán mediu (alemán: Mittelhochdeutsch) ye l'ancestru de la llingua alemana moderna y foi faláu dende 1050 hasta 1350. Dellos llingüistes prefieren datar 1500 como'l final del periodu del altu alemán mediu.[1]
La designación altu alemán mediu referir a un conxuntu de dialeutos históricos, que anguaño sumieron, nun tien de confundir se col conceutu d'alemán central (Mitteldeutsch) que ye la designación usada pa un conxuntu de dialeutos modernos del alemán actual.
El xudeoalemán ye'l precursor del yiddish, qu'apaeció nos sieglos XIII y XIV como una variedá del altu alemán mediu escritu en calteres hebreos.
Descripción llingüística
Fonoloxía
L'alemán mediu tenía un sistema fonolóxicu similar al del alemán modernu, anque paez dellos fonemes vocálicos, diptongos y consonantes que sumieron n'alemán modernu. L'inventariu vocálicu ye'l siguiente:
Morfoloxía
- Declinación del nome N'alto
alemán mendio los nomes estremar en dos grandes clases, según si'l raigañu acaba orixinalmente en vocal o consonante. Los nomes que la so raigañu acaba en vocal siguen la llamada declinación fuerte, ente que los acabdos en -n siguen de la declinación débil. N'alemán mediu les vocales finales del altu alemán antiguu debilitar en y /ə/ o desaprecen, por eso términos que siguen la declinación fuerte paecen tener un raigañu acabáu en consonante. De siguío dase la declinación de dellos nomes masculinos:[2]
Declinación de nomes masculinos
| Númberu |
casu
|
Declinación fuerte |
Declinación
débil
|
| tipu I |
tipu II |
tipu III |
tipu IV
|
| singular |
Nominativu
|
tac |
kil |
sē |
hirte
|
gast |
vater |
man |
bote
|
| Acusativu
|
boten
|
| Xenitivu
|
tages |
kils |
sēwes |
hirtes |
gastes |
vater(s) |
mannes, man
|
| Dativu
|
tage |
kil |
sēwe |
hirte |
gaste |
vater |
manne, man
|
| plural |
Nominativu /
Acusativu /
Xenitivu
|
tage |
kil |
sēwe |
hirte |
xeste |
veter |
manne, man
|
boten
|
| Dativu
|
tagen |
kiln |
sēwen |
hirten |
xesten |
vetern |
mannen
|
onde tac 'día' (> Tag), kil 'cálamo', sē 'mar, llagu' (> See), hirte 'pastor' (> Hirt), gast 'estranxeru' (> Gast), vater 'padre' (> Vater), man 'home' (> Mann), bote 'mensaxeru' (> Bote).
La declinación de los nomes neutros ye similar a la de los masculinos, namái que nellos siempres, la forma d'acusativu y nominativu coinciden (esto ye xeneral nos neutros de les llingües indoeuropees):[3]
Declinación de nomes neutros
| Númberu |
casu
|
Declinación fuerte |
Declinación
débil
|
| tipu I |
tipu II
|
| singular |
Nominativu/
Acusativu
|
wort |
venster |
künne |
knie |
lamp |
hërze
|
| Xenitivu
|
wortes |
vensters |
künnes |
kniewes |
lambes |
hërzen
|
| Dativu
|
worte |
venster |
künne |
knie(we) |
lambe
|
| plural |
Nominativu /
Acusativu
|
wort |
venster |
künne |
knie |
lember |
hërzen
|
| Xenitivu
|
worte |
venster |
künne |
knie(we) |
lember
|
| Dativu
|
worten |
venstern |
künnen |
knie(we)n |
lembern
|
onde word 'pallabra' (> Wort), venster 'ventana' (> Fenster), künne 'pariente', knie rodía (> Knie), lamp 'corderu' (> Lamm), hërze 'corazón' (> Herz).
Pa los nomes femeninos tiense:[4]
onde gëbe 'regalu' (> Gabe), zal 'númberu' (> Zahl), kraft 'fuercia' (> Kraft), zunge 'llingua' (> Zunge).
Del alemán antiguu al alemán mediu
Cambeos fonolóxicos
Los cambeos nel sistema fonolóxicu qu'asocedieron n'ente l'estáu del antiguu altu alemán (AAA.) del altu alemán mediu, nun fueron tan numberosos como los asocedíos ente'l protoxermánicu y l'altu alemán antiguu. Anque'l sistema fonolóxicu del altu alemán mediu (AAM.) ta muncho más cercanu al sistema fonolóxicu del alemán modernu que del antiguu, y los testos de la baxa edá media non traducíos son entendíos con dificultá polos falantes modernos. Dalgunos de los cambeos importantes socedíos nel sistema vocálicu n'alto alemán mediu son:
- El principal cambéu nel sistema fonolóxicu del alemán mediu alto foi'l debilitamientu de les sílabes átones. La razón d'estos cambeos foi un fuerte acentu dinámicu sobre'l raigañu que yá taba nel xermánicu y l'altu alemán antiguu. Esti fechu condució a un amenorgamientu, debilitamientu, elisión o perda de contraste nes vocales átones y sílabes finales, onde les vocales pasaron a articulase como una vocal schwa ([ə]). Asina, por casu, tiénense los cambeos: AAA. boto > AAM. bote o hōran > hœren.
- Palatalización o umlaut: Otru fenómenu importante nes vocales foi'l umlaut (asimilación fonética del timbre vocálicu), qu'empezó yá nel altu alemán antiguu, pero namái agora complétase afectando tamién a les vocales llargues y los diptongos: AAA. sālida > AAM. sælde, kunni > künne, hōhiro > hoeher, gruozjan > grüezen. Dellos exemplos con vocales curtios son: AAM. mähte 'dar fuercia, impulsar' < AAA. mahti, AAM. hältet 'sostién' < AAA. haltit. Similarmente apaecen los fonemes /ö, ü/ AAM. löcher 'furacos' < AAA. lohhir, AAM. dünne 'delgáu' < AAA. dunni.
- Monoptongaciones: en AAA. iu indicaba un diptongu pero AAM. monoptonga y anque se sigue escribiendo iu designa a la vocal /yː/: AAA. liuiti 'xente' > AAM. liute > AMod. Leute.
Cambeos na gramática
Ente los sieglos X y XII producieron un importante númberu de cambeos na llingua alemana, esa transición estrema l'estadiu conocíu como altu alemán antiguu y l'altu alemán mediu. Los cambeos morfolóxicos nel sistema reflexáu n'alemán mediu dependieron en gran midida de cambeos fonolóxicos. D'importancia crucial equí foi'l debilitamientu de les vocales átones nes sílabes finales de vocal schwa ([ə]).
Esti cambéu dio llugar a cambeos dramáticos na declinación de los sustantivos. Lo que primeramente fueren formes distintes, estremaes pola vocal átona, pasaron a ser formes homófones. Como exemplu d'esto, la declinación de la pallabra bote (del antiguu altu alemán boto) rexistró los siguientes cambeos:
| Casu |
Alemán antiguu |
Alemán mediu
|
| Nominativu singular
|
boto |
bote
|
| Xenitivu singular
|
botin |
boten
|
| Dativu singular
|
botin |
boten
|
| Acusativu singular
|
botun |
boten
|
| Nominativu plural
|
boton/botun |
boten
|
| Xenitivu plural
|
botōnun boten
|
| Dativu plural
|
botōm |
boten
|
| Acusativu plural
|
boton/botun |
boten
|
Esto ye, pasóse de 6 formes distintives a namái 2, polo que'l casu gramatical pasó a reconocese na so mayor parte del contestu non de la forma exacta de la pallabra.
Lliteratura
Épica
Escritos non ficticios
- Annolied (Altu Xermanu Mediu Tempranu)
- Jans der Enikel
- Kaiserchronik
- Sachsenspiegel
Referencies
- ↑ Asina lo define'l descriptor, dau por ISO 639-3.
- ↑ J. Wright, 1888, p. 28
- ↑ J. Wright, 1888, p. 30
- ↑ J. Wright, 1888, p. 31
Bibliografía
- Sánchez Prieto, R. (2008): Gramática del Altu Alemán Mediu. Salamanca: Ling/k.
- Wright, Joseph (1888): A Middle High German Primer (5ª ed. revisada, 1955), Oxford University Press.
