Plaza mayor d'Abia de las Torres. En primer planu'l conceyu de la villa.Trescripción de la llábana de Licirno caltenida na Ilesia de l'Asunción d'Abia de las Torres.Restos del fornu romanu atopáu en Abia de las Torres. Ochobre del 2009.Ilesia de L'Asunción.
Abia de las Torres ye una de les ciudaes Vaccees de la Tarraconense citaes por Ptoloméu na so Xeografía col nome d'Avia. El pobláu d'Avia taba consideráu como un oppidum de los vacceos, lo que significa qu'o bien se trataba de la capital d'una porción de territoriu Vaccéu, o bien se trataba d'una cortil cercada alredor del cuetu del castiellu y redoma. Pa Avia aplica más la segunda definición
Vía y casona romana n'Abia
En dómina romana, esistió una vía (conocida como Vía 16.15) que xunía Abia de las Torres con Saldaña. A ella faen referencia documentos medievales y el so trazáu sería: Abia-Bahillo-Gozón de Ucieza-Villaproviano-Saldaña. Esto nel supuestu de que la Ambinón del Ravennate correspondera col oppidum vaccéu dAvia. Los profesores José María Solana Sainz y Tomás Mañanas defenden esta última posibilidá, frente al profesor Luis Javier Balamaseda, partidariu d'estremar el oppidum vaccéu dAvia d'una mansio cercana llamada Ambinon.
Son abondosos los afayos atopaos a lo llargo del pueblu qu'asina lo atestigüen. D'esta población romana, o de les sos ruines, estráxose (seique) el fragmentu de llábana sepulcral que güei se ve enllastráu nel pórticu de la ilesia parroquial de la villa, que foi construyíu en 1776. D. Francisco Simón y Nieto describióla como una llábana de 40 cm. d'altor por 25cm. d'anchor y lletres altes de 35 mm. nesta llábana puede lleese: .....Li[cirnus?] genero pientissimo, militi immuni...... Que puede traducise como: .....Licirno al so xenru piadosísimu, soldáu exentu......[2]
A esti afayu hai que sumar fondos de cabañes atopaos nes obres del frontón, y sobremanera l'apocayá descubiertu fornu altu romanu na zona baxa del pueblu.
Edá Media
Yá nel sieglu XII Alfonsu VII otorgaría un fueru a Abia igualando a tolos habitantes: Castellanos, Francos, Moros y Xudíos. Yera gobernada daquella la villa d'Abia pol Conde Gómez de la casa de los Lara, que'l so llinaxe dispunxo de señoríu a lo llargo de seis siglos, tal que señala'l so escudu municipal y los escudos na fachada de la casa que foi de los Marqueses d'Aguilar de Campoo
, yá qu'equí nació'l V marques d'Aguilar y el VIII conde de Castañeda llamáu Bernardo Manrique de Lara.
Nel sieglu XIII, en 1280, reinó doña Urraca, la de los güeyos de miel, el que güei se conoz como'l conventu o monesteriu de Santa María de los Barrios d'Abia, see d'unes monxes bernardes que dependíen de «las Huelgas» de Burgos.
Sáez Rodríguez, Estanislao (1996). Abia de las Torres nel sieglu XVIII. Aproximamiento histórico y miscelánea. Publicaciones de la Institución Tello Téllez de Meneses Nᵘ. 67, páxines 181-242. ISSN 0210-7317.
