আত্মজীৱনী (ইংৰাজী: Autobiography) এজন মানুহৰ জীৱনৰ স্ব-লিখিত বিৱৰণ বুলিও কোৱা হয়। ১৭৯৭ চনত ইংৰাজী সাময়িকী দ্য মান্থলী ৰিভিউত উইলিয়াম টেইলৰে প্ৰথমবাৰৰ বাবে "আত্মজীৱনী" শব্দটো অৱজ্ঞাসূচকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। যেতিয়া তেওঁ এই শব্দটোক সংকৰ হিচাপে পৰামৰ্শ দিছিল, কিন্তু ইয়াক "পেডাণ্টিক" বুলি নিন্দা কৰিছিল। কিন্তু বৰ্তমানৰ অৰ্থত ইয়াৰ পৰৱৰ্তী ব্যৱহাৰ কৰিছিল ১৮০৯ চনত ৰবাৰ্ট চাউথীয়ে।^[1]ঊনবিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে নামকৰণ কৰা সত্ত্বেও প্ৰথম ব্যক্তিৰ আত্মজীৱনীমূলক লেখাৰ উৎপত্তি হয় প্ৰাচীন কালত। ৰয় পাস্কেলে আত্মজীৱনীক আলোচনী বা ডায়েৰী লিখাৰ সময়ে সময়ে আত্ম-প্ৰতিফলিত পদ্ধতিৰ পৰা পৃথক কৰি লক্ষ্য কৰিছে যে "(আত্মজীৱনী) হৈছে সময়ৰ এটা বিশেষ মুহূৰ্তৰ পৰা এটা জীৱনৰ পৰ্যালোচনা, আনহাতে ডায়েৰীখন যিমানেই প্ৰতিফলিত নহওক কিয়, এটা ধাৰাবাহিকৰ মাজেৰে গতি কৰে।" সময়ৰ মুহূৰ্তৰ সংখ্যা।" ^[2] এইদৰে আত্মজীৱনীত ৰচনাৰ মুহূৰ্তৰ পৰাই আত্মজীৱনীৰ জীৱনৰ বুজ লয়। জীৱনীকাৰসকলে সাধাৰণতে বহুতো নথি আৰু দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে যদিও আত্মজীৱনী সম্পূৰ্ণৰূপে লেখকৰ স্মৃতিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লিখা হ’ব পাৰে। স্মৃতিগ্ৰন্থৰ ৰূপটো আত্মজীৱনীৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত যদিও ই পাস্কেলে দাবী কৰা মতে আত্মজীৱনীকাৰে নিজৰ জীৱনৰ পৰ্যালোচনা কৰাৰ সময়ত আত্মাৰ ওপৰত কম আৰু আনৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়াৰ প্ৰৱণতা থাকে। ^[2]

এনচাইক্লোপিডিয়া ব্ৰিটানিকা'ৰ মতে- ‘আত্মজীৱনী ব্যক্তিজীৱনৰ স্বয়ংকৃত দলিল। ’^[3] অ'ক্সফোৰ্ড ডিক্সনেৰীৰ মতে- আত্মজীৱনী ব্যক্তিৰ স্ব-লিখিত ইতিহাস বা নিজৰ দ্বাৰা লিখি উলিওৱা নিজৰ কাহিনী এনচাইক্লোপিডিয়া অব লিটাৰেচাৰ'ত কোৱা হৈছে- ‘ব্যক্তিৰ নিজৰ বিষয়ে স্বয়ংকৃত আত্মজীৱনীত জীৱনীৰ অন্যান্য প্ৰকাৰতকৈ সত্যৰ অধিকতম সমাৱেশ ঘটে। ’ এ গ্লচাৰি অব্ লিটাৰেৰী টাৰ্মছৰ মতে- ‘আত্মজীৱনী, বিষযটোৱে (Subject) নিজে নিজৰ বিষয়ে লিখা জীৱনী। ’^[3] ডিক্সনেৰী অব্ ৱৰ্ল্ড লিটাৰেৰী টাৰ্মছত আত্মজীৱনীৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে- ‘আত্মজীৱনী যথাৰ্থতে গভীৰ অন্তৰ্দৃষ্টিৰে নাইবা বিস্তৃত পৃষ্ঠভূমিৰ বিপৰীতে সেই জীৱনৰ তাৎপৰ্য বিশ্লেষণেৰে লেখকৰ জীৱনৰ সংযোজক বৃত্তান্ত। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে কৈছে- ‘আত্মজীৱনী ব্যক্তিৰ স্মৃতিৰ সংযোগত গুঁঠি উলিওৱা জীৱন ইতিহাস নহয়, বৰং ই অজ্ঞাত চিত্ৰকৰে কল্পনা অনুসৰি তৈয়াৰ কৰা চিত্ৰ। ’^[3] অমৃতা প্ৰীতমৰ মতে ‘আত্মজীৱনী লেখকৰ নিজৰ আৱশ্যকতাক স্বীকাৰ কৰি যথাৰ্থৰ পৰা যথাৰ্থলৈ যোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া। ’ আধুনিক অসমীয়া অভিধান'ৰ মতে- ‘আত্মজীৱনী নিজে লিখা নিজৰ জীৱন কাহিনী। ’গোবিন্দ প্ৰসাদ শৰ্মাই কৈছে- ‘আত্মজীবনী লেখকে নিজে নিজৰ বিষয়ে লিখা জীৱনী, য'ত তেওঁ নিজকে যেনেভাৱে বুজিছে তেনেভাৱে অংকন কৰিছে আৰু নিজৰ জীৱনৰ ঘটনাবোৰ যেনেভাৱে গ্ৰহণ কৰিছে সেইবোৰৰ পৰিচয় তেনেভাৱেই দিছে। ’^[3] কৰবী ডেকা হাজৰিকাৰ মতে- ‘আত্মজীৱনী দিনলিপি আৰু সাহিত্যৰ দোমোজাৰ বস্তু। কিন্তু কেৱল দিনলিপিৰ যথাযথ বিৱৰণ য'ত থাকে তাত সাহিত্যৰ সোৱাদ কম হ'বলৈ বাধ্য আৰু সাহিত্যৰ প্ৰাধান্যয়ো কেতিয়াবা দিনলিপিয়ে সংৰক্ষণ কৰা সঁচা তথ্য কিছুমান ঢাকি ধৰাৰ আশংকা থাকে। ’^[3]

আত্মজীৱনীৰ বিভাজন অথবা ইয়াৰ প্ৰকাৰভেদ অনেক দৃষ্টিকোণেৰে কৰিব পাৰি। এই বিভিন্ন প্ৰকাৰক তিনিটা মুখ্য আধাৰৰ মাধ্যমেৰে এনেকৈ বিভাজন কৰিব পাৰি।^[4]

• আত্মজীৱনীৰ তত্ত্বৰ আধাৰত।
• আত্মজীৱনীৰ প্ৰতিপাদিত বিষয়ৰ আধাৰত।
• আত্মজীৱনীৰ প্ৰয়োজনৰ আধাৰত।

আত্মজীৱনীমূলক ৰচনাবোৰ স্বভাৱতে বিষয়ভিত্তিক। লেখকে স্মৃতিসমূহ সঠিকভাৱে মনত পেলাবলৈ অক্ষমতা—বা অনিচ্ছা—কিছুমান ক্ষেত্ৰত বিভ্ৰান্তিকৰ বা ভুল তথ্যৰ সৃষ্টি কৰিছে। কিছুমান সমাজবিজ্ঞানী আৰু মনোবিজ্ঞানীয়ে লক্ষ্য কৰিছে যে আত্মজীৱনীই লেখকক ইতিহাস পুনৰ সৃষ্টি কৰাৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰে।^[5]

আধ্যাত্মিক আত্মজীৱনী হৈছে লেখকৰ ঈশ্বৰৰ প্ৰতি কৰা সংগ্ৰাম বা যাত্ৰাৰ বিৱৰণ, তাৰ পিছত ধৰ্মান্তৰকৰণ এটা ধৰ্মীয় ধৰ্মান্তৰকৰণ, প্ৰায়ে পশ্চাদগমনৰ মুহূৰ্তৰ দ্বাৰা বাধাপ্ৰাপ্ত। লেখকে তেওঁলোকৰ জীৱনক ঈশ্বৰৰ সৈতে মুখামুখি হোৱাৰ জৰিয়তে ঐশ্বৰিক উদ্দেশ্যৰ প্ৰদৰ্শন হিচাপে পুনৰ ফ্ৰেমৱৰ্ক কৰিছে। আধ্যাত্মিক আত্মজীৱনীৰ আদিম উদাহৰণ হ'ল অগাষ্টিনৰ কনফেচনছ যদিও পৰম্পৰাটোৰ সম্প্ৰসাৰণ ঘটি জাহিদ ৰোহাৰীৰ এণ অটোবায়'গ্ৰাফী আৰু ব্লেক এলক স্পিকছৰ দৰে গ্ৰন্থত অন্যান্য ধৰ্মীয় পৰম্পৰাকো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। আধ্যাত্মিক আত্মজীৱনীখনে প্ৰায়ে তেওঁলোকৰ ধৰ্মৰ সমৰ্থন হিচাপে কাম কৰে।^[6]

স্মৃতিগ্ৰন্থ এখন আত্মজীৱনীৰ পৰা চৰিত্ৰত অলপ বেলেগ। আত্মজীৱনীত সাধাৰণতে লেখকৰ "জীৱন আৰু সময়"ৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয় যদিও স্মৃতিগ্ৰন্থ এখনত লেখকৰ স্মৃতি, অনুভৱ আৰু আৱেগৰ ওপৰত অধিক চমু, অধিক অন্তৰংগ মনোনিৱেশ কৰা হয়। ৰাজনীতিবিদ বা সামৰিক নেতাসকলে তেওঁলোকৰ ৰাজহুৱা কাৰ্যকলাপৰ বিৱৰণ লিপিবদ্ধ কৰি প্ৰকাশ কৰাৰ উপায় হিচাপে প্ৰায়ে স্মৃতিগ্ৰন্থ লিখি আহিছে। এটা প্ৰাৰম্ভিক উদাহৰণ হ’ল জুলিয়াছ চিজাৰৰ কমেণ্টেৰী ডি বেলো গেলিকো, যাক কমেণ্টেৰীজ অন দ্য গেলিক ৱাৰছ বুলিও কোৱা হয়। গ্ৰন্থখনত ছিজাৰে গেলিক যুদ্ধত স্থানীয় সেনাৰ সৈতে যুঁজি কটোৱা ন বছৰত সংঘটিত হোৱা যুদ্ধৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰিছে। তেওঁৰ দ্বিতীয়খন স্মৃতিগ্ৰন্থ Commentarii de Bello Civili (বা Commentaries on the Civil War) হৈছে খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৪৯ৰ পৰা ৪৮ চনৰ ভিতৰত গ্নিয়াছ পম্পেইয়াছ আৰু চেনেটৰ বিৰুদ্ধে গৃহযুদ্ধত সংঘটিত হোৱা পৰিঘটনাৰ বিৱৰণ। ^[7]

"কাল্পনিক আত্মজীৱনী" শব্দটোৱে কোনো কাল্পনিক চৰিত্ৰৰ বিষয়ে লিখা উপন্যাসক বুজায় যেন চৰিত্ৰটোৱে নিজৰ আত্মজীৱনী লিখিছে, অৰ্থাৎ চৰিত্ৰটো প্ৰথম ব্যক্তিৰ কথক আৰু উপন্যাসখনে চৰিত্ৰটোৰ অভ্যন্তৰীণ আৰু বাহ্যিক দুয়োটা অভিজ্ঞতাকে সম্বোধন কৰিছে। ডেনিয়েল ডিফ’ৰ মল ফ্লেণ্ডাৰছ ইয়াৰ আৰম্ভণিৰ উদাহৰণ। চাৰ্লছ ডিকেন্সৰ ডেভিদ কপাৰফিল্ড এনে আন এটা ক্লাছিক, আৰু জে ডি চেলিংগাৰৰ দ্য কেঁচাৰ ইন দ্য ৰাই কাল্পনিক আত্মজীৱনীৰ এক সুপৰিচিত আধুনিক উদাহৰণ। মূল সংস্কৰণৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাত উল্লেখ কৰা অনুসৰি চাৰ্লট ব্ৰণ্টেৰ জেন আয়াৰ কাল্পনিক আত্মজীৱনীৰ আন এক উদাহৰণ। প্ৰকৃত চৰিত্ৰৰ আত্মজীৱনী বুলি কোৱা কল্পকাহিনীৰ ৰচনাসমূহৰ ক্ষেত্ৰতো এই শব্দটো প্ৰযোজ্য হ'ব পাৰে, যেনে, ৰবাৰ্ট নাইৰ মেম'ইৰছ অৱ লৰ্ড বাইৰন।^[8]

1. ↑ "autobiography", Oxford English Dictionary
2. ↑ ^{2.0 2.1} Pascal, Roy (1960). Design and Truth in Autobiography. প্ৰকাশক Cambridge: Harvard University Press. 
3. ↑ ^{3.0 3.1 3.2 3.3 3.4} অমল চন্দ্ৰ দাস (২০১৮). অসমীয়া জীৱনী আৰু আত্মজীৱনী অধ্যয়ন. পূৰ্বাঞ্চল প্ৰকাশ. পৃষ্ঠা. ১৫৭. 
4. ↑ কমলেশ সিংহ. হিন্দী আত্মকথাঃ এক পৰিচয়. পৃষ্ঠা. ৪২-৪৫. 
5. ↑ "Autobiography". Essaydepot. https://www.essaydepot.com/doc/41066/A-Study-On-Mobile-Communication-System। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2022. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
6. ↑ "আৰ্কাইভ কপি". Archived from the original on 2022-05-18. https://web.archive.org/web/20220518035229/https://www.sachishiksha.in/how-to-write-an-autobiography/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-07-16. 
7. ↑ https://psychology.fandom.com/wiki/Autobiograpy
8. ↑ https://bookrevise.com/what-is-the-autobiographical-pact/