O present d'indicativo en bavaro (Indikativ Präsens) se fa servir ta expresar accions presents, asinas como tamién accions que ocurrirán en un esdevenidero amanau u que prencipioron en o pasau y continan en o present.
Verbos regulars
Verbos febles
Os verbos febles constituyen a mayoría d'os verbos en bavaro y son aquels que en a construcción d'as suyas formas de preterito no fan cambeo vocalico en vocal d'a suya radiz. Asinas toz os verbos febles son regulars. Un eixemplo de conchugación sería o verbo machà (en aragonés "fer"):
| Persona
|
Conchugación
|
Rematanza
|
Alemán
|
Aragonés
|
| 1ª Sing.
|
i mach
|
-ø
|
ich mache
|
yo foi
|
| 2ª Sing.
|
du machsd
|
-sd
|
du machst
|
tú fas
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es machd
|
-d
|
er/sie/es macht
|
él/ella fa
|
| 1ª Plur.
|
mià machà(n)
|
-n
|
wir machen
|
nusatros femos
|
| 2ª Plur.
|
ià machds
|
-ds
|
ihr macht
|
vusatros fez
|
| 3ª Plur.
|
de machà(n)
|
-n
|
sie machen
|
éls fan
|
Cal parar cuenta que os verbos con o infinitivo rematau en -à, como ye iste caso, tienen una doble forma d'a primera y tercera persona de plural, rematando en -à (forma irregular) u en -àn (forma regular) seguntes o dialecto. Son eixemplos mià/de dreffà u mià/de dreffàn (trobamos/troban), mià/de hoffà u mià/de hoffàn (asperamos/asperan), mià/de kàffà u mià/de kàffàn (mercamos/mercan).
Asinas en os dialectos en que adhiben ixa -n final iste feito constituyiría una irregularidat, ya que como hemos dito fueras de bellas excepcions as formas d'a primera y tercera persona de plural y o infinitivo d'o verbo son as mismas.
| Persona
|
dreffà
|
hoffà
|
kàffà
|
dringgà
|
| 1ª Sing.
|
i dref
|
i hof
|
i kàf
|
i dringg
|
| 2ª Sing.
|
du drefsd
|
du hofsd
|
du kàfsd
|
du dringgsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es drefd
|
eà/sie/es hofd
|
eà/sie/es kàfd
|
eà/sie/es dringgd
|
| 1ª Plur.
|
mià dreffà
mià dreffàn
|
mià hoffà
mià hoffàn
|
mià kàffà
mià kàffàn
|
mià dringgà
mià dringgàn
|
| 2ª Plur.
|
ià dreffds
|
ià hoffds
|
ià kàffds
|
ià dringgds
|
| 3ª Plur.
|
de dreffà
de dreffàn
|
de hoffà
de hoffàn
|
de kàffà
de kàffàn
|
de dringgà
de dringgàn
|
En istos verbos existe tamién a opción de formar a primera persona de plural metendo o pronombre personal -mà dezaga. Asinas tenemos machmà, drefmà, hofmà, kafmà, dringmà...
Podemos observar bellas caracteristicas importants en iste modelo cheneral de conchugación:
- En a primera persona de singular d'a conchugación de l'alemán la rematanza ye -e. En o bavaro, igual que en l'alemán coloquial charrau se pierde ista -e. Por eixemplo i geh (me'n voi), i red (charro), i dråg (levo), i schbui (chugo).
- A segunda persona d'o plural remata en -ds. Asinas por eixemplo tenemos ià rauchds (fumaz), ià leds (leyez), ià schaugds (uellaz), ià essds (minchaz).
- A primera y a tercera persona de plural coinciden con o infinitivo d'o verbo, por eixemplo schreim (escribir) y mià/de schreim (escribimos/escriben), làffà (correr) y mià/de làffà (corremos/corren), dringgà (beber) y mià/de dringgà (bebemos/beben).
- Existe una forma rural d'a tercera persona de plural que cambea a rematanza -n por -nd. Por eixemplo de fahrn u de fahrnd (adugan), de leem u de leemd (viven).
Verbos fuertes
Os verbos fuertes son aquels que experimentan un cambeo en a vocal d'a suya radiz en formar os tiempos de preterito. No toz os verbos fuertes son regulars. Un eixemplo de chugación regular d'un verbo fuerte se puet veyer en o verbo biddn (en aragonés "pedir"):
| Persona
|
Conchugación
|
Rematanza
|
Alemán
|
Aragonés
|
| 1ª Sing.
|
i bidd
|
-ø
|
ich bitte
|
yo pido
|
| 2ª Sing.
|
du biddsd
|
-sd
|
du bittest
|
tú pides
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es bidd
|
-d
|
er/sie/es bittet
|
él/ella pide
|
| 1ª Plur.
|
mià biddn
|
-n
|
wir bitten
|
nusatros pedimos
|
| 2ª Plur.
|
ià bidds
|
-ds
|
ihr bittet
|
vusatros pediz
|
| 3ª Plur.
|
de biddn
|
-n
|
sie bitten
|
éls piden
|
En iste eixemplo cal parar cuenta que en a tercera persona de singular y a segunda de plural no se adhibe una -d dezaga d'a radiz, ya que ista ya remata en doble -d. Sí que se adhibe en o caso de que remate nomás en una -d, por eixemplo brådn/eà brådd/ià brådds.
Verbos regulars en bavaro y irregulars en alemán
A mayoría de verbos fuertes con a vocal -a en a suya radiz cambean ista en alemán por una -ä en a segunda y tercera persona de singular, asinas laufen/ich laufe/du läufst/er läuft ("correr"/"corro"/"corres"/"corre") u fangen/ich fange/du fängst/er fängt ("prener"/"prengo"/"prenes"/"prene"). En bavaro no cambea ixa vocal, por o que istos verbos son regulars de tot:
| Persona
|
bråddn
|
fangn
|
gråm
|
lassn
|
schdoßn
schdässn
|
| 1ª Sing.
|
i brådd
|
i fang
|
i gråb
|
i lass
|
i schdoß
i schdäss
|
| 2ª Sing.
|
du bråddsd
|
du fangsd
|
du gråbsd
|
du lasssd
|
du schdoßd
du schdässd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es brådd
|
eà/sie/es fangd
|
eà/sie/es gråbd
|
eà/sie/es lassd
|
eà/sie/es schdoßd
eà/sie/es schdässd
|
| 1ª Plur.
|
mià bråddn
|
mià fangn
|
mià gråm
|
mià lassn
|
mià schdoßn
mià schdässn
|
| 2ª Plur.
|
ià brådds
|
ià fangds
|
ià gråbds
|
ià lassds
|
ià schdoßds
ià schdässds
|
| 3ª Plur.
|
de bråddn
|
de fangn
|
de gråm
|
de lassn
|
de schdoßn
de schdässn
|
Como puet veyer-se o verbo schdoßn/schdässn ("empentar") tien una doble variant, pero en os dos casos ye regular.
Verbos irregulars
Verbos con a primera y tercera persona de plural irregulars
Como ya hemos dito por un regular a primera y tercera persona d'o plural coinciden con o infinitivo d'o verbo. Son excepcions a iste regle os verbos geh, schdeh, doà, håm y sei y tamién en son os verbos remataus en -à cuan adhiben a -n en a rematanza d'istas personas. En istos verbos a primera y tercera persona de plural son diferents d'o infinitivo: geh y mià/de gengà (u gengàn u gehnà, n'imos/en van), schdeh y mià/de schdengà (u schdengàn u schdehnà, i somos/i son), doà y mià/de deàn (femos/fan), håm y mià/de ham (habemos/han) y sei y mià/de sàn (somos/son).
| Persona
|
geh
|
schdeh
|
doà
|
håm
|
sei
|
| 1ª Sing.
|
i gäh
|
i schdäh
|
i duà
|
i håb
|
i bin
i bi
|
| 2ª Sing.
|
du gähsd
|
du schdähsd
|
du duàsd
|
du håsd
|
du bisd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es gähd
|
eà/sie/es schdehd
|
eà/sie/es duàd
|
eà/sie/es håd
|
eà/sie/es is
|
| 1ª Plur.
|
mià gengà
mià gengàn
mià gehnà
|
mià schdengà
mià schdengàn
mià schdehnà
|
mià deàn
mià dàn
|
mià ham
|
mià sàn
mià hàn
|
| 2ª Plur.
|
ià gähds
|
ià schdähds
|
ià deàds
ià dàds
ià duàds
|
ià habds
|
ià seids
|
| 3ª Plur.
|
de gengà
de gengàn
de gehnà
|
de schdengà
de schdengàn
de schdehnà
|
de deàn
de dàn
de duàn
de doàn
|
de ham
|
de sàn
de hàn
de hànd
|
Existen tamién as formas de primera persona de plural con o pronombre personal -mà dezaga: gemmà, schdemmà, deammà, hammà y sàmmà.
Os verbos con a radiz rematada en vocal + f doblan ista f en plural, infinitivo y participio perfecto. En royo se marcan as formas irregulars:
| Persona
|
schlaffà
|
kàffà
|
sauffà
|
häiffà
|
| 1ª Sing.
|
i schlaf
|
i kàf
|
i sauf
|
i häif
|
| 2ª Sing.
|
du schlafsd
|
du kàfsd
|
du saufsd
|
du häifsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es schlafd
|
eà/sie/es kàfd
|
eà/sie/es saufd
|
eà/sie/es häifd
|
| 1ª Plur.
|
mià schlaffà
|
mià kàffà
|
mià sauffà
|
mià häiffà
|
| 2ª Plur.
|
ià schlaffds
|
ià kàffds
|
ià sauffds
|
ià häiffds
|
| 3ª Plur.
|
de schlaffà
|
de kàffà
|
de sauffà
|
de häiffà
|
| Participio
|
gschlaffà
|
kàffd
|
gsauffà
|
koiffà
|
Verbos con cambeo en a rematanza d'a radiz
Os verbos con radiz rematada en -g en alemán fan un cambeo de posición d'ixa consonant por a n siguient en o infinitivo y a tercera y primera persona de plural, quedando asinas a rematanza -ng. Son eixemplos leeng (en alemán legen, meter), såång (en alemán sagen, decir) u lieng (liegen, chitar-se). En a resta de personas desapareixe a -n, por o que no se produce iste fenomeno.
| Persona
|
såång
|
lieng
|
leeng
|
| 1ª Sing.
|
i sååg
|
i lieg
|
i leeg
|
| 2ª Sing.
|
du såågsd
|
du liegsd
|
du leegsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es såågd
|
eà/sie/es liegd
|
eà/sie/es leegd
|
| 1ª Plur.
|
mià såång
|
mià liegng
|
mià leegng
|
| 2ª Plur.
|
ià såågds
|
ià liegds
|
ià leegds
|
| 3ª Plur.
|
de såång
|
de liegng
|
de leegng'
|
Os verbos con radiz rematada en -b la transforman en -m en chuntar-se a b con a n en o infinitivo y a tercera y primera persona de plural. En a resta de personas contina apareixindo a -b en a conchugación. Por eixemplo leem (leben, vivir), schdeàm u schiàm (schieben, meter).
| Persona
|
leem
|
schdeàm
|
schiàm
|
| 1ª Sing.
|
i leeb
|
i schdeàb
|
i schiàb
|
| 2ª Sing.
|
du leebsd
|
du schdeàbsd'
|
du schiàbsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es leebd
|
eà/sie/es schdeàbd
|
eà/sie/es schiàbd
|
| 1ª Plur.
|
mià leem
|
mià schdeàm
|
mià schiàm
|
| 2ª Plur.
|
ià leebds
|
ià schdeàbds
|
ià schiàbds
|
| 3ª Plur.
|
de leem
|
de schdeàm
|
de schiàm'
|
Verbos con a primera y segunda persona de singular irregulars
Os verbos que en alemán rematan en -eln u -ern adhiben una -d dezaga d'a radiz en a conchugación d'a primera y segunda persona de singular y d'o imperativo. En bavaro os primers pierden a -e en o suyo infinitivo, por eixemplo segln (en alemán segeln), någln ("clavar", en alemán nageln), bindln ("atar", en alemán bündeln) u sammen ("replegar", en alemán sammeln), estando iste zaguero una excepción, ya que conserva a -e y pierde a -l. En o siguient eixemplo de conchugación se veyen en royo as irregularidaz:
| Persona
|
segln
|
sammen
|
någln
|
bindln
|
| 1ª Sing.
|
i segld
|
i sammld
|
i någld
|
i bindld
|
| 2ª Sing.
|
du segldsd
|
du sammldsd
|
du någldsd
|
du bindldsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es segld
|
eà/sie/es sammld
|
eà/sie/es någld
|
eà/sie/es bindld
|
| 1ª Plur.
|
mià segln
|
mià sammen
|
mià någln
|
mià bindln
|
| 2ª Plur.
|
ià seglds
|
ià sammlds
|
ià någlds
|
ià bindlds
|
| 3ª Plur.
|
de segln
|
de sammen
|
de någln
|
de bindln
|
O mesmo pasa con verbos con a suya radiz rematada en -n u -m precedida d'un atra consonant (fueras d'h, l, m y n). Aquí se puet veyer un eixemplo en que vegada mas se marcan en royo as formas que son irregulars:
| Persona
|
zeichnen
|
admen
|
| 1ª Sing.
|
i zeichned
|
i admed
|
| 2ª Sing.
|
du zeichnedsd
|
du admedsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es zeichned
|
eà/sie/es admed
|
| 1ª Plur.
|
mià zeichnen
|
mià admen
|
| 2ª Plur.
|
ià zeichneds
|
ià admeds
|
| 3ª Plur.
|
de zeichnen
|
de admen
|
Verbos con todas as personas de singular irregulars
Muitos verbos fuertes alemans que tienen a vocal -e u -ö en a suya radiz cambean ista vocal en a segunda y tercera persona de singular por una -i, por eixemplo lesen/ich lese/du liest/er liest ("leyer"/"leigo"/"leyes"/"leye"). O bavaro fa iste cambeo tamién en a primera persona de singular.
| Persona
|
säng
|
geem
|
essn
|
schdeàm
|
wiaffà
|
kemà
|
| 1ª Sing.
|
i siech
i siehg
|
i giib
|
i iiß
|
i schdiàb
|
i wiàf
|
i kim
|
| 2ª Sing.
|
du sigsd
|
du gibsd
|
du issd
|
du schdiàbsd
|
du wiàfsd
|
du kimsd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es sichd
|
eà/sie/es gibd
|
eà/sie/es issd
|
eà/sie/es schdiàbd
|
eà/sie/es wiàfd
|
eà/sie/es kimd
|
| 1ª Plur.
|
mià säng
|
mià geem
|
mià essn
|
mià schdeàm
|
mià wiaffà(n)
|
mià kemà(n)
|
| 2ª Plur.
|
ià sängds
|
ià geeds
|
ià essds
|
ià schdeàds
|
ià wiaffds
|
de kemàds
|
| 3ª Plur.
|
de säng
|
de geem
|
de essn
|
de schdeàm
|
de wiaffà(n)
|
de kemà(n)
|
En bels verbos puet producir-se o cambeo vocalico u no fer-lo, existindo asinas dos variants:
| Persona
|
lesn
|
| 1ª Sing.
|
i les
i lies
|
| 2ª Sing.
|
du lesd
du liesd
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es lesd
eà/sie/es liesd
|
| 1ª Plur.
|
mià lesn
|
| 2ª Plur.
|
ià lesds
|
| 3ª Plur.
|
de lesn
|
Amás d'a forma sintetica d'o present existe tamién una forma analitica que se fa con o verbo auxiliar doa y o infinitivo d'o verbo:
| Persona
|
Forma analitica
|
Forma sintetica
|
Aragonés
|
| 1ª Sing.
|
i duà biddn
|
i bidd
|
yo pido
|
| 2ª Sing.
|
du duàsd biddn
|
du biddsd
|
tú pides
|
| 3ª Sing.
|
eà/sie/es duàd biddn
|
eà/sie/es bidd
|
él/ella pide
|
| 1ª Plur.
|
mià deàn/dàn biddn
|
mià biddn
|
nusatros pedimos
|
| 2ª Plur.
|
ià deàds/dàds/duàds biddn
|
ià bidds
|
vusatros pediz
|
| 3ª Plur.
|
de deàn/dàn/duàn/doàn biddn
|
de biddn
|
éls piden
|
Bibliografía
