Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
A ermita se troba a una distancia de poco mas d'un kilometro d'o nuclio urbán, dencima d'un tozal sobre a val d'a Cinca. Por a suya situación estratechica yera o puesto a on se trobaba en a Edat Meya una torraza, una d'as dos que se trobaban en a localidat, estando l'atra en o tozan a on i ye actualment a ilesia de l'Asumpción.
En a ladera sud d'o tozal bi ha restas que amuestran que bi habió viviendas excabatas en a roca, sabendo-se que o nuclio primitivo de Castillón se trobaba en iste puesto. A o piet d'iste tozal encara se i puet trobar u alchub rectangular que reculle l'augua que baixa por unas canaletas que bi ha feitas en a roca.
Arquitectura
A ermita sobre o tozal
A edificación primitiva yera d'estilo tardo-romanico d'o sieglo XIII, encara que bi habió un grieu incendio en 1896 que l'alteró en gran mida, estando a portalada, con as suyas tres arquivoltas y as suyas dos columnetas, a parti que millor s'ha puesto conservar. De planta rectangular y cubierta con una vuelta apuntata, a piedra picata ye piedra d'arena y en os suyos capitels bi ha entallatas formas trenzatas en a dreita y, d'antis mas ya que s'ha erosionato, una concha de pelegrín a la ezquierda. En o suyo interior se troban pinturas murals goticas.
D'antis mas teneba tamién un claustro y una casa a on que viviba o ermitanyo.
A ermita d'a Vella tenió prou importancia en o pasato, acullindo ya en o sieglo XVIII, mientres d'a Guerra de Succesión Espanyola o primer seminario d'Aragón, que dimpués se tresladó ta a seu episcopal, Balbastro. Iste seminario s'establió a radiz de l'arribata d'os mosens d'as localidaz mugants que veniban a acubillar-se.
Prencipioron a decir-la Nuestra Sinyora de la Viella (u Vella) significando cuanta yera l'antigüidat d'ista, venereta ya en tiempo d'os godos. Atros la saludoron dimpués [como] Nuestra Sinyora de la Bella, prenendo iste títol [...] d'a rara, y singular hermosura y belleza que tien a Santa imachen.
Asinas pues pareixe que o nombre se deriba de l'antigüidat que teneba o culto a ista imachen d'a Virchen.
