'n Legende is 'n verhaal van menslike aksies wat in die verteller sowel as luisteraars se oë binne die menslike geskiedenis plaasgevind het en menslike waardes illustreer. Dit bevat sekere kwaliteite wat 'n skynwaarheid aan die verhaal verleen. Legendes sluit geen gebeure in wat buite die sfeer van "moontlikheid" bestaan nie, maar kan wonderwerke insluit. Legendes kan met verloop van tyd gewysig word ten einde hulle vars, lewendig en realisties te hou. Baie legendes speel in 'n sfeer van onsekerheid af. Die gevolg is dat hulle nooit sonder meer geglo word nie, maar ook nooit summier afgemaak word nie.^[1]

Die Broers Grimm het legende as 'n volksverhaal omskryf wat histories gegrond is.^[2] 'n Moderne volkskundige se professionele definisie van legende is in 1990 deur Timothy R. Tangherlini voorgestel:^[3]

'n Legende is gewoonlik 'n kort (mono-) episodiese, tradisionele, hoogs ge-ekotipeerde^[4] gemaak-historiese narratief wat op gesprekstrant oorgedra word. Op sielkundige vlak weerspieël dit 'n simboliese weergawe van volksgelowe en kollektiewe ervarings, en dit dien as 'n herbevestiging van algemeen aanvaarde waardes van die groep tot wie se tradisie dit behoort."

Legende is 'n leenwoord uit Oudfrans wat in ongeveer 1340 in Engels begin gebruik is. Die Oudfranse naamwoord legende is van die Middeleeuse Latynse legenda afgelei.^[5] In sy vroeë Engelse gebruik het die woord na 'n vertelling van 'n gebeurtenis verwys.

Teen 1613 het die Engelssprekende Protestante die woord begin gebruik wanneer hulle wou impliseer dat 'n gebeurtenis (veral verhale van enige heilige wat nie in John Foxe se Actes and Monuments erken is nie) fiktief was.^[6] Vandaar legende se moderne konnotasies aan "ongestaaf" en "vals", wat dit van die betekenis van kroniek onderskei.

In 1866 het Jacob Grimm die feëverhaal as "poëties, legendaries, histories" beskryf.^[7] Vroeë geleerdes soos Karl Wehrhan,^[8] Friedrich Ranke^[9] en Will Erich Peuckert^[10] het Grimm se voorbeeld gevolg en slegs op die literêre narratief gefokus,^[11] deur kwessies van prestasie en die antropologiese en sielkundige insigte aan te spreek wat in die oorweging van legendes se sosiale konteks verkry is. Vrae rondom die kategorisering van legendes in 'n poging om 'n inhoudsgebaseerde reeks kategorieë op die Aarne-Thompson volksverhaalindeks op te stel, het 'n soektog na 'n breër nuwe sintese aangemoedig.

In 'n vroeë poging om 'n paar basiese vrae in die bestudering van volksverhale te formuleer, het Friedrich Ranke ^[12] die volkslegende in 1925 gekarakteriseer as "'n gewilde narratief met 'n valse verbeeldingsinhoud", 'n neerhalende opinie wat sedertdien meestal laat vaar is.^[13]

In vergelyking met die hoogs gestruktureerde volksverhaal, is die legende relatief amorfies, het Helmut de Boor in 1928 opgemerk.^[14] Die narratiewe inhoud van die legende is in 'n realistiese trant, in plaas van die droë ironie van die volksverhaal;^[15] Wilhelm Heiske^[16] het op die soortgelyke motiewe in legendes en volksverhale gewys en tot die slotsom gekom dat, ten spyte van sy realistiese mode, die legende geensins meer geskiedkundig as volksverhale is nie.

In Einleitung in der Geschichtswissenschaft (1928), het Ernst Bernheim aangevoer dat 'n legende eenvoudig 'n lank bestaande gerug is.^[17] Gordon Allport het die houkrag van sommige gerugte toegeskryf aan die voortbestaande kulturele  wat deur hulle beliggaam en opgesom word;^[18] "stadslegendes" is dus 'n kenmerk van gerug.^[19] Toe Willian Jansen beweer het dat legendes wat vinnig verdwyn, "korttermyn legendes" is, en dat die blywende legendes "langtermyn legendes" is, het die onderskeid tussen legende en gerug prakties verdwyn, volgens Tangherlini.^[20]

In die eng Christelike sin was legenda ("dinge om te lees [op 'n sekere dag, in die kerk]") hagiografiese verhale wat dikwels in 'n versameling legendes opgeneem is. Aangesien heiliges se lewens dikwels by wonderwerkverhale ingesluit is, het legende in 'n breër sin, later na enige verhaal verwys wat tot 'n historiese konteks behoort het, maar wat bonatuurlike of denkbeeldige elemente bevat.^[21]

Hippolyte Delehaye het 'n onderskeid tussen legende en mite getref: "Die legende, aan die ander kant, beskik noodgedwonge oor 'n sekere historiese of topografiese skakel. Dit bring denkbeeldige gebeure in verband met een of ander werklike persoon, of dit laat romantiese verhale op 'n werklike plek afspeel."^[22]

Van die oomblik dat 'n legende as 'n fiktiewe verhaal oorvertel word, begin die eg legendariese kenmerke daarvan vervaag: In Die Legende van Sleepy Hollow het Washington Irving 'n plaaslike Hudson Riviervallei-legende in 'n literêre anekdote met "Gotiese" ondertone omskep, iets wat afbreek gedoen het aan die verhaal se karakter as outentieke legende.

Verhale wat die grense van "realisme" oorskry, word "fabels" genoem.Die pratende diere-formule van Aesop identifiseer sy stories as fabels, nie legendes nie. Die gelykenis van die Verlore Seun sou 'n legende gewees het as dit oorgedra is asof dit werklik met 'n spesifieke seun van 'n historiese pa gebeur het. Indien dit 'n donkie ingesluit het wat wyse raad aan die seun gegee het, sou dit 'n fabel wees.

'n Legende kan mondelings oorgedra word, of in die oorspronklike sin, deur die geskrewe woord. Jacob de Voragine se Legenda Aurea of "Die Goue Legende" bestaan uit 'n reeks vitae of leersame biografiese vertellings wat aan die liturgiese kalender van die Rooms-Katolieke Kerk gekoppel is. Hulle word as die lewens van die heiliges voorgehou, maar die oorvloedigheid van bonatuurlike gebeure en bowenal hulle ongefundeerde konteks is eienskappe van hagiografie. Die Legenda was veronderstel om geïmproviseerde preke te inspireer wat van toepassing was op die heilige wat daardie dag gevier is.^[23]

Die verdwynende ryloper is die bekendste stadslegende in Amerika, en kan na 1870 teruggevoer word, maar dit word regoor die wêreld aangetref, insluitend Korea, Rusland en Suid-Afrika. In die legende word 'n jong meisie in 'n wit rok deur 'n motoris opgelaai. Die onbekende meisie in wit swyg die hele pad, bedank die bestuurder en klim uit by haar bestemming. Wanneer die bestuurder omdraai om terug te kyk, het die meisie verdwyn.^{[24][25][26][27]} In 1942 het Beardsley en Hankey 79 geskrewe weergawes van die legende versamel.^[28][29]

• Bakker, Marjorie: Animals in legends. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 34, nr. 3, Julie 1985